Otomobil yavaşlasa da patlak lastikler tehlikelidir. Stepneniz de yok, onu kullandınız. İşte o stepne MB rezervleridir. Özellikle virajlı yollarda işe yarayacaktı ama bu yollara girmeden kullanıldı. Anlatacağım.
Her ne kadar şoför inat etse de hepimiz biliyoruz ki dört patlak dört lastikle yola devam etmek sakıncalıdır. Üstelik şoför bu lastiklerle hız yapmak da istedi ancak en azından şimdilik ondan vazgeçmiş görünüyor. Otomobil yavaşlasa da patlak lastikler hem de virajlı yolda tehlikelidir, kaza yapma ihtimaliniz artar, lastikler dayanamayıp kesilirse yolda da kalabilirsiniz. Çünkü stepneniz de yok, onu virajlı yollarla girmeden önce kullandınız.
Unutmadan söyleyeyim o stepne MB rezervleridir. Özellikle virajlı yollarda işe yarayacaktı ama o, virajlı yollara girmeden kullanıldı. Anlatacağım.
İLK PATLAK LASTİK: BÖLÜŞÜM SORUNU
İlk patlak lastik, bölüşüm sorunudur. Emek gelirlerinin hızla erimesi, lastiğin patlaması olarak düşünülmelidir. Daha önceki yazılarımda kullandığım şu grafiğe yeniden dikkat çekmek isterim:
Görüleceği gibi emekçilerin milli gelirden aldıkları pay her geçen yol azalmaktadır. Bunun sonucu yurt içi talebin istikrarsız oluşu ve harcama kompozisyonundaki değişimdir. Bu değişim talep esnekliğinin düşük olduğu mallara doğru olunca enflasyonu (motorun ısınmasını). İlhan Döğüş ve Cüneyt Akman hocanın bu konuda önemli yazıları var. Ekte paylaşacağım.
Gerçi şoför bu sorunu gidermek için ara sıra benzincide hava basıyor (kredi genişlemesi) ancak bu da sorunu çözmüyor, lastik patlak ilerde yine sönecek; yani büyüme istikrarsız hale gelecektir. Tabi böyle devam edilirse lastik tamamen kesilebilir, bu lastiğin en kısa zamanda değiştirilmesi gerekiyor. Nasıl maliye politikaları eliyle; gelir, istihdam ve vergi politikalarında değişiklik gerekiyor yani.
İKİNCİ PATLAK LASTİK: DOLARİZASYON
İkinci patlak lastik ise kamu bütçe dolarizasyonudur. Ancak bu lastiğin sibop kapağı kaybolmuş, hava vurulsa bile hemen iniyor. Lastiğin kesilme ihtimali yüksek, tamiri zor ya da pahalı olacaktır (ülke risk priminin artması). Bu lastiğe acil çözüm bulmak gerekiyor, virajlı yollara girdik. Örneğin koşullu yükümlülükler konusu ele alınmalıdır. Döviz ile yapılan sözleşmeler TL’ye çevrilmelidir, bu lastiğin arabaya yüklediği maliyet (risk primi) benzin alamayacak duruma getirebilir.
ÜÇÜNCÜ PATLAK LASTİK: ÖDEMELER DENKLİĞİ
Üçüncü patlak lastik dış ödemeler denkliği sorunudur. Eyvah eyvah bu lastik her seferinde (her geçen ay) daha fazla hava kaçırıyor. Bu lastikle ilgili sorunu 16 Haziran’daki yazımda açıklamaya çalışmıştım. Ekte yeniden paylaşacağım. Bu lastik ekonominin daha fazla benzin yakmasına (döviz kaybına) neden olmaktadır. Şoför, durum böyle olunca otomobildeki diğer yolcuların (döviz fazlası ihracatçı şirketler ve hane halkları) kendileri için sakladıkları benzini de istemektedir (siz de benzin varmış niye bana vermiyorsunuz, aynı otomobilde gitmiyor muyuz sonuçta; BBDK kararları ve KKM türevleri).
Virajlı yolda benzin istasyonu bulmak zor üstelik istasyon sahipleri (Fed ve diğer büyük merkez bankaları) benzini azaltma kararı almışlar. Benzin (döviz) bulma işi gittikçe zorlaşıyor dostlar.
SON PATLAK LASTİK: GÜVEN SORUNU
Son patlak lastik ise güven sorunudur. Bu güven kaybı elbette ekonomi politikalarına yöneliktir. Hane halklarının ekonomiye güveni, öğrencilerin gelecek kaygısı, üreticilerin gelecek talep beklentileri hepsi bu kapsamdadır. Ekonomide güven kaybolduğu zaman politikaların amaçlarına ulaşması da güçleşecektir (patlak lastikler şoförün direksiyon hâkimiyetini kaybetmesine yol açıyor).
Aşağıdaki grafikte gösterilen tüketici güven endeksi güven kaybının en somut görsel halidir:
Dört lastik patlak arabanın (bölüşüm sorunu, kamu bütçe dolarizasyonu, dış ödemeler denkliği, güven denkliği) egzoz borusu da (para politikası) tıkalı. Hazır lastikleri değiştirmişken kontrolsüz sermaye hareketlerine de son verelim.
Bu arada da daha önce Hakan Kara hocanın da belirttiği gibi arabanın egzoz borusu (para politikası) da tıkalı. Bu arabanın su eksiltmesine neden oluyor, dikkat conta yakmayalım. Tıkalı egzoz borusunu değiştirmek gerekiyor, hazır değiştirmişken kontrolsüz sermaye hareketlerine de son verelim. Aşamalı sermaye kontrolü bize iyi bir araç sağlayabilir. Bu konuda yeni sosyal medya fenomenim Menekşe Yılmaz (@meeeeenekseee) harika yazılar yazıyor takip etmenizi tavsiye ederim. Ayrıca sermaye kontrolü konusunda Korkut Boratav hocanın yazısını da mutlaka okumalısınız. Onu da ekte paylaşacağım.
Otomobilin girdiği “Virajlı Yollar” ise geçen hafta ve ondan önceki hafta kaleme aldığım yazı dizisinde belirttiğim küresel iktisadi ve siyasi koşullardır.
Görüldüğü gibi arabanın lastikleri patlak, egzoz borusu tıkalı ve yollar virajlı, arabanın içinde biz olmasak şoföre kolay gelsin diyebiliriz ancak otomobilin en kısa sürede geniş çapı bir tamire (makro plan) ihtiyacı var.
Okuma tavsiyeleri:
https://haber.sol.org.tr/yazar/sermaye-hareketlerinin-denetimi-imf-doktrini-336630
https://tele1.com.tr/asgari-ucret-enflasyon-yaratir-safsatasi-652530/
https://medium.com/@monetarypolicyinstitute/market-power-and-inflation-ea917ac86f67
https://www.politikyol.com/turkiyenin-dis-acik-sorunu-buyuyor-dis-finansman-zorluklari-artiyor/
