Cuma, Mart 29, 2024

“Toplum İçin Yerel Yönetim” Yazı Dizisi: Mahmut Üstün yazdı | Kent kültürü yoksa kent de yoktur

Kent tarihi ve kültürel dokusuyla yaşayan, canlı bir organizmadır.. Kent mimarisi, parkları, yolları, alt ve üst yapısı ile bir kimliktir. Kent şairleri, ressamları, yazarları, bilim adamları, işçisi, memuru ,yaşlısı, genci, çocuğu, kadını, engelli yurttaşları ve tüm yaşayanları ile bir kenttir. Bu unsur ve değerlerin tutarlı ve organik toplamı kent kültürünü oluşturur.

Kentlileşme kısaca bir kültür değişmesidir. Kentlileşmenin olması, bir dizi toplumsal, ekonomik öğenin bir araya gelmesinin ve toplumun bilinçlenmiş ve örgütlenmiş olmasının sonucudur. Yani  kent kültürü durduk yere ortaya çıkmaz;  bu sürecin bir nesnel-tarihsel ve bir de öznel-bilinçsel yanı vardır.

Kentlileşme Süreci

A) Sanayileşme

Kentler sanayi ve istihdam merkezleri olarak doğmuştur. Kente gelen insanlar iş ve aş buldukça geleceklerine bu anlamda güvenle baktıklarında kentle bütünleşirler ve kente sahip çıkmaya, duyarlıca kenti korumaya başlarlar. Sanayileşmeyle paralel olarak 19 yüzyılda nüfusun yüzde 97,5’u kırlarda  yaşarken 20 yüzyılda bu oran kentler lehine tersine dönmeye başlamıştır. 20, yüzyıl aynı zamanda bir kentleşme yüzyılı olmuştur.

B) Demokratikleşme

Kentler mutlakıyetçi yönetimlere karşı, demokrasi ve katılımcılık bayrağının yükseltildiği, bu mücadele kapsamında ilk parlamentoların, kent komünlerinin vb. de kurulduğu yerlerdir. Yani kentler tebaalıktan-kulluktan, birey ve yurttaş olmaya geçişin yaşandığı mekanlardır.

C) Bilim, sanat ve özgür düşüncenin mekanları…

Tüm bu gelişmelere bağlı olarak kentler bilimin, sanatın ve özgür düşüncenin de ana mekanları olmuş bütün bu unsurlar da bir kent kimliği, bilinci ve kültürünün oluşumunda belirleyici faktörler olmuşlardır.

Türkiye ve Kentleşme Süreci

A-Sanayi Tabanından Yoksun

Türkiye’de kentleşme sanayileşmenin motor rol oynadığı bir süreç değildir. Kentlerimiz büyük ölçüde.sanayileşme sürecinin ürünü olarak değil, kırların doyuramadığı insanların yığınlar halinde kente göç etmesiyle oluşmuştur Dolayısıyla kentte iş ve aş bulamayan, işsizliğin, yoksulluğun, alt yapıdan yoksunluğun muzdarip ettiği milyonlarca insan kentle bütünleşememiş, kente sahip çıkamamıştır.  Emre Kongar’ın deyimiyle kendilerini kentin sahibi gibi değil kiracısı, yabancısı gibi görmüşlerdir. Dikkat edilirse kentlerimizdeki pek çok kimse kendini hala yerleştiği kentle değil göçüp geldiği yerle özdeşleştirmekte, kendisini kente ait hissetmemektedir.

B- Demokratikleşme Mücadelesinin Ürünü Değil…

Türkiye’deki kentler yine batıdaki gibi alttan gelişen bir demokrasi ve katılımcılık talebinin mekansal alanları olmaktan çok, merkezi idarenin kurduğu teknik yönetsel birimler gibi oluşmuştur. Kentli halkın bu nedenle Batı’daki gibi önemli bir demokrasi ve katılım deneyimi olamamıştır. Tebaalıktan-kulluktan, birey ve yurttaş olmaya geçiş Türkiye’de çok sancılı ve kente geldikten sonra on yıllara yayılan bir süreç olarak yaşanmıştır,yaşanmaktadır.

Kısaca insanlar kente gelmişler ama çok uzun yıllar boyunca kentli olamamışlardır. Göç dalgaları büyüyerek arttıkça ülkede mekansal bakımdan kentte yaşama oranı hızla artarken aynı hızla  kentlileşme yaşanmamıştır. Kente yaşamak ile kentli olmak arasında fark vardır. Türkiye’de ise bu fark çok daha belirgin bir nitelik taşımıştır, taşımaktadır. Sonuçta hakim olan da iç tutarlılığa sahip bir kültürel, sanatsal ve mimari yapıdan yoksun çok parçalı, tutarsız, kimliği zayıf bir kentleşme olmuştur.

İşin Öznel-Politik Boyutları Da Var…

Buraya kadar anlatılanlar daha çok tarihin nesnel gelişiminin yarattığı sorunların özetlenmesi oldu. Bu nesnel süreç çok önemli olmakla beraber işin bir de öznel-siyasi boyutu var. Bu boyutta elbette çok önemli.

Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında kent kültürü yaratmak, bir kentlilik bilinci oluşturmak için son derece özel çabalar olduğunu biliyoruz. Özellikle mimari ve kültür- sanat etkinlikleri de bu kent kültürünün oluşturulmasında son derece önemli araçlar olarak kullanılmaya çalışılmıştı. Tabi bu dönemin rant eksenli kentleşmeden ziyade planlı bir kentleşme anlayışının egemen olduğu bir dönem olduğunu da unutmamak lazım. Bugün gıpta ile baktığımız mimari yapıların, müzelerin, kültür ve sanat merkezlerinin pek çoğunun o dönemlerde inşa edildiğini hatırlatmak isterim.

Daha sonra bu yaklaşım tümüyle terk edilmiştir. Kent plansız biçimde rantın ve kentsel talanların peşinde sürüklenmeye başlamıştır.  Kentte mimarı,  sanatsal-kültürel dönüşüm çabasından vazgeçilmiş ve hatta kent kültürünü, bilimi, sanatı, mimariyi küçümseyen, alaya alan son derece kötü bir öznel-siyasal süreç yaşanmaya başlamıştır. İşte kentlerimizin bugünkü makus talihinin tohumları da o dönemlerden itibaren atılmaya başlanmıştır.

Başka ülkelerdeki önemli kentlere baktığımızda geçmişe ait mimari örneklerin özenle korunup sahip çıkıldığını gözlemleriz. Oralarda Ortaçağ’dan kalma bir lokantaya rastlayıp orada yemek yemenin tadına, hazzına varmak hiç de sıra dışı bir durum değildir. Bu yerlerde hep “Old Town” diye anılan ve eski kültür ve mimarinin canlı tutulduğu bölgeler vardır. Bizde ise eski İstanbul, eski Ankara genellikle anılarımızda ve fotoğraflarda yaşayan bir nostaljiden ibarettir.

Kentlerimizin tarihi, kültürel birikimi yansıtan, kendini özel, farklı kılan bir mimarisi olmadığı gibi, pek çoğunda kent kültürünün oluşumu açısından elzem önemde olan açık ve kapalı kamusal mekanlarda yok, olanların ise hızla yok edildiğini gözlemlemekteyiz. Pek çoğumuz dünyadaki önemli kentleri önemli meydanları, parkları, heykelleri, doğal ve kültürel özellikleriyle bilir, tanır ve severiz.

Kentlerimizin önemli kimlik ve kültür mekanları, kentin tarihsel alanları köhneleşmeye terk edildi. Böylece kentlilerin  kent tarihine, değerlerine sahip çıkmaya dayalı bir kent bilinci ve kültürü oluşturma olanakları da tahrip edildi. Kentlilerin kişisel tarihlerinde çok önemli yeri olan bu tür “anı mekanları”, ya yok edildi ya da betonlaşma furyası nedeniyle işlevsiz ve algılanamaz hale getirildi.

Ortak bir kent kimliği ve kültürü oluşumunu sağlayacak, kenti bir bileşke kılan tüm unsurların rant için belediyecilik anlayışı tarafından tasfiye edildiği, kentlerin birbirinden yalıtık/ilişkisiz cemaatlerin aritmetik toplamı haline dönüştürüldüğü bugün ,”Toplum için Yerel Yönetim” anlayışı  ortak bir kent kültürü inşasını öncelikli ve özel bir görev saymak durumundadır.

PolitiYol Telegram'da

GÜNÜN YAZILARI

SOSYAL MEDYA

13,609BeğenenlerBeğen
10,450TakipçilerTakip Et
60,616TakipçilerTakip Et
9,284AboneAbone Ol

EDİTÖR ÖNERİSİ

HAFTANIN ÇEVİRİSİ

SON HABERLER