Kent içi yeşil alanlar denilince aklımıza doğal ve üretilmiş bir dizi alan gelir. Doğal su yatakları çevresindeki yeşil alanlar, ormanlık bölgeler gibi doğal yeşil alanların yanı sıra mahalle, semt ve kent parkları, çocuk oyun alanları, mezarlıklar, okul bahçeleri, yol ağaçlandırmaları vb. bu tanımın içerisinde yer alırlar. Biz bu yazıda yol ağaçlandırmaları üzerinde duracağız.
Kısa Tarih…
Yol ağaçlarını planlı ilk kullanımı 15. Yüzyıl Rönesans bahçelerinde gerçekleşmiştir. 17. Yüzyılda Fransa, İngiltere ve İtalya gibi ülkelerde ise yol ağaçları asaletin bir simgesi olarak değerlendirilmiştir. Ancak ağaçların günümüz düşüncesine uygun olarak ortaya çıkışı 19.yüzyılın ikinci yarısında Rönesans Avrupası’nda olmuştur. Otomobil başta olmak üzere motorlu ulaşım araçlarının kullanımının artmasıyla çok daha büyük bir önem kazanmıştır.
Eski Türk kentlerinde de yol ağaçlandırma çalışmalarına pek rastlanmamaktadır. Yol ağaçlandırma çalışmalarının Türkiye’de önem kazanmaya başlaması, Cumhuriyetin çağdaş kent yaratma anlayışı ile birlikte olmuştur. Nitekim Ankara’da mevcut olan kent yol ağaçlarının pek çoğu 1925-35 yılının ürünüdürler.
Yol Ağaçlarının Önemi Ve İşlevleri
Kent yol ağaçlarının ekolojik /iklimsel düzenleyici olmak, toprağı tutmak (erozyonu engellemek), su emilimini sağlayarak sel felaketi riskini azaltmak, gürültüyü perdelemek, kirliliği azaltmak, yaya ve taşıt trafiğini düzenlemek, kent sağlığını korumak gibi pek çok yararının yanı sıra kentin estetik/peyzaj niteliğinin geliştirilmesinde de önemli katkıları bulunmaktadır.
Kent Yollarının Ağaçlandırılması Bilimsel Temellere ve Planlamaya Dayalı Olmalıdır…
Ülkemizde kent ağaçlandırması nicelik olarak yetersiz olmakla birlikte, yapılan ağaçlandırmalarda ciddi niteliksel sorunlar bulunmaktadır. Bu nedenledir ki, kent siluetini engellediği, trafik güvenliği için tehdit oluşturduğu, kent altyapısına zarar verdiği, kuruduğu vb. gerekçelerle yol ağaçlarının kesilip yok edildiğine sıklıkla tanık olmaktayız.
Bunun temel nedeni yol ağaçlandırmaların çeşitli nedenlerle (bilinçsizlik ya da rant arayışı vb. gibi) yaygın biçimde gerekli bilimsel özen gösterilmeden yapılması ve bu ağaçlandırmaların bütüncül bir planlama sürecinin bir parçası olmaktan ziyade rastgele, keyfi, “ben diktim oldu” mantığıyla yapılmasıdır.
Oysa yol ağaçlandırması dışarıdan göründüğü kadar basit bir iş değildir. Yoğun bir teknik, biyolojik, ekolojik, estetik/peyzaj ve planlama bilgisine dayalı bir süreçtir; öyle olmalıdır.
Yol Ağaçlandırmasında Temel İlkeler
Yol ağaçlarının planlanmasına daha imar planları oluşturulurken başlanmalıdır. Hangi bölgelerden hangi yolların geçeceğinin önceden bilinmesi ve diğer yeşil alanlar ile yol ağaçlandırmalarının bağlantısının nasıl kurulacağının saptanması sürecin daha bilinçli yürütülmesini sağlayacaktır.
Kentin ekolojik koşullarına uyum sağlayacak türlerin seçimi ilk dikim ve sonraki bakım maliyetlerini azaltacaktır.. Ayrıca endemik bitkilerin (kente özgü) seçilmesi hem bu türlerin yaşatılması, hem de kent kimliğine katkı sunması açısından önemlidir.
Prensip olarak ekolojik koşullara uyum sağlamak açısından oldukça dezavantajlı olan ve pek çok hastalığının taşınması riskini içeren ithal türler kullanılmamalıdır. Kullanılmasının gerekli ve zorunlu görüldüğü nadir durumlarda da, öncelikle bu türlerin yöre koşullarına adaptasyon çalışmaları yapılmalıdır.
Ağaçlandırma çalışmaları yolların aydınlatma ve altyapı unsurlarıyla uyumlu olacak biçimde olmalıdır. Aydınlatma ve altyapı süreciyle uyumlu olacak kök salma ve boy atma /taçlanma durumuna sahip olan ağaçlar seçilmelidir.
Yolun güneşle olan ilişkisine göre, gölgeleme ya da güneş geçirme özelliği belirgin türler seçilmelidir.
Yolun darlığı ya da genişliği hangi ağaç türünün seçileceğini ve ağaçların hangi aralıklarla dikileceğini de etkileyecektir. Yol ağacı dikilen bölgenin hava kirliliği açısından taşıdığı risk faktörü, ağaç türünün saptanmasında da belirleyici olacaktır. Yolun kış koşullarından, buzlanmadan ve yapılacak tuzlama çalışmalarından ne derece etkileneceği tür seçiminde bir başka önemli faktördür.
Ağacın yaprak sürüm ve döküm düzeyleri, dökülen yaprak ve meyvelerin engelli, yaya ve araç güvenliği ve insan sağlığı açısından oluşturacağı risk düzeyi tür seçimini etkileyecektir. Kent ekolojisi ağaçların yaşamasını zorlaştıran bir dizi faktörü barındırmaktadır. Bu nedenle kent ekolojisinin ağaç yaşamı üzerindeki olumsuz etkilerine dayanıklı olan türler seçilmelidir.
Bütün bu faktörlerin gözetilmesi ile uygun olan türlerin ve bu türlere olan gereksinimlerin saptanması ve bu gereksinimleri karşılayabilecek düzeyde bir fidancılığın geliştirilmesi için önlemler alınması gerekliliği vardır.
Koruma Da Çok Önemli…
Yol ağaçların dikiminde yukarıdaki ilkelere uymak ne kadar önemli ise dikilen ağaçların bakım, destekleme ve koruma işlerinin de aynı bilinçle ve düzenli biçimde yerine getirilmesi gerekmektedir. Fidanların dikildikleri yerde kök salıncaya kadar rüzgardan korunması için yapılması gereken herekeleme çalışmalarından, sulama, gübreleme ve budama işlerine kadar tüm sürecin gerekli bilinç ve özenle yapılması, ağaçların istendiği biçimde büyümesi ve yaşaması açısından zorunludur.
