Tanık müdahalesi biraz da ümitsizlikten ortaya çıkmış. Peki elimizde iyi hiç mi bir şey yok derken, şunu fark etmişler: İnsanların kendileri ile paylaştıkları taciz hikayelerinde iyi olan şey, tacizle karşılaşanlara, olayı gören birisinin çıkıp “iyi misin” diye sormasıymış.
TACİZE TANIKLARIN MÜDAHALESİ
Bundan iki önceki yazımda taciz mağdurlarına destek olmak için geliştirilmiş bir tanık programını ele almış ve programı geliştirmiş olan “Right To Be” adındaki kuruluştan bahsetmiştim. İşte on gün önce bu sivil toplum kuruluşunun kurucularından Emily May ile podcastim Anlaşabiliriz için mülakat yapma fırsatını yakaladım. İngilizce bu mülakata ulaşmak için buraya tıklayınız.
Belki de biraz #sendeanlat geçmişimden dolayı[1], benim için gerçekten çok etkileyici bir mülakat oldu. Her şeyden önce, 24 yaşında genç bir kadının taciz konusunda bir şeyler yapmak için insanlarla bir araya gelmesi (ve 17 senedir bu konuyla uğraşması) şapka çıkartılacak bir durum. İnsanları böyle bir sorunun olduğuna ikna etmeniz gerektiği gibi, bu soruna dair nasıl bir politika aracı geliştirilmesi gerektiğini biraz deneme yanılma veya aşağıdan yukarıya çalışarak yürütmeniz gereken, boş bir alandan bahsediyoruz.
Dolayısıyla, tanık müdahalesi biraz da ümitsizlikten ortaya çıkmış. Zira başlangıçta bu taciz hikayelerini haritalayarak işe başlamışlar. May’in ifadesiyle taciz neredeyse bir hastalık salgını gibiymiş, orada-burada, şurada, her yerde kırmızı noktalar şeklinde haritalarla karşı karşıyaymışlar. Peki elimizde iyi hiç mi bir şey yok derken, şunu fark etmişler: İnsanların kendileri ile paylaştıkları taciz hikayelerinde iyi olan şey, tacizle karşılaşanlara, olayı gören birisinin çıkıp “iyi misin” diye sormasıymış.
Böylece tanık müdahalesi programını geliştirmişler. Bu program beş tane taktikten oluşuyor ki daha önce bunların adını yazmış ve kısaca açıklamıştım[2]. İngilizce bilenler için I’ve Got Your Back (Arkandayım) adında yine yazarlarından birisi May olan ve bu taktikleri daha da detaylandıran bir kitap bulunuyor. Tanıklık müdahalesinin en iyi yanlarından birisi, içerdiği beş taktikten en azından birisinin kişilerin bir anlaşmazlık yaşandığında takınmayı tercih edecekleri tavra göre, herkesin yapabileceği bir şey olması.
Örneğin, dikkat dağıtmada verdiği örnek, o sırada tacize uğrayan kişiye “üstündeki çok güzel, nereden aldın” diye basit bir soru sorarak, adeta hiçbir şeyin farkında değilmişçesine, aslında onu içinde bulunduğu durumdan çekip çıkarmak. Bu tarz konuşmaları herkes yapabilir.
Mülakatta ikinci bana önemli gelen şey, May’in tacize uğrayan insanların, tacizin durması için verilecek en mükemmel cevabın ne olduğunu sürekli onlara sormalarından bahsetmesi oldu. Sanki bu onların sorumluluğuymuş veya sanki tacize kendileri sebep olmuşlar gibi. Bu anlamda, asıl mesele toplumda egemen kültürün cinsiyetçi olması.
Dolayısıyla tacizciler bu konudaki sorumluluk üstlenmeye ve bir şey yapmaya hazır değiller. Bu nedenle de tanık müdahalesi aslında o hep sorulan mükemmel cevap olmuş. Dahası, o kadar başarılı olmuş ve o kadar çok insan bu programlara katılmış ve bu taktikleri öğrenmiş ki, bugün tanık müdahalesi artık sadece sokakta veya kamu vasıtasında kadınlara yönelik gerçekleşen cinsel tacize odaklanmıyor. Hetero olmayan, cinsiyetçi şablonlara uymayan erkeklere ve ırkçılık içeren tacizlere uğrayanlara da müdahale içerir programlarının geliştirilmesini sağlamış durumda. Bir anlamda cinsiyetçilik, homofobi ve ırkçılık gibi toplumlardaki temel sorunlara karşı mücadeleyi yine toplum veriyor.
NİYE CEZAYI SAVUNMUYOR?
May ile konuşurken hem buradaki yazılarımda hem de podcastte sıklıkla ele aldığım ve çok önemsediğim bir başka konuya daha değindi. O da olumsuz bir davranışı önlemek ve bir konuda toplumsal bir değişim sağlamak için, bunun aksini yapan kişileri cezalandırmanın bir strateji olmadığını belirtmesiydi.
Asıl stratejinin, bu tarz tanıklık programlarıyla topluma erişmek ve yapılanın yanlış olduğunu, toplumda kabul veya karşılık bulmadığını ve tacize uğrayan kişinin kırılgan, bir şey yapamayan bir kişi olmadığını, toplumun onun yanında olduğunu göstermek olduğunu söylemesiydi.
Bugün tanıklık programı o kadar başarılı olmuş ki, sadece İngiltere değil, İtalya ulaştırma sistemlerinde de insanları tepki göstermeye teşvik eden ilanları görmek mümkün.
Ki Türkiye’de çok sıklıkla başvurulan veya önerilen, herhangi bir sorunun çözülmesi için cezalandırmadan başka bir seçenek düşünülememesi. Beğenilmeyen her davranışın bir ceza aracı hâline getirilmek istenmesi. Oysa May’in de belirttiği üzere, bir konunun ceza ile çözülmeye çalışılması, devleti ve onun araçlarından olan kolluk güçlerini işin içine sokuyor. Bu ise kanunun orantısız şekilde uygulanmasına ve meydana gelen zararın daha da artmasına neden oluyor.
Birçok ülkede olduğu gibi, ABD’de de kolluk ya da polis, özellikle azınlık gruplarının güven duyduğu bir kurum değil. Hatta bazen var olan kanunları azınlıklar aleyhine uygulayan bir kurum. Mesela beyaz bir adam ile beyaz olmayan bir adam bir kadını taciz ettiklerinde, beyaz olmayan erkeğe karşı kanun daha sert uygulanıyor. Bu anlamda kanunun amacının gerçekleşmesi yerine, sadece azınlıkların polisle ilişkisini geren, onların sisteme yönelik haksızlık algısını pekiştiren bir şeye dönüşüyor.
Bugün tanıklık programı o kadar başarılı olmuş ki, sadece İngiltere değil, İtalya ulaştırma sistemlerinde de insanları tepki göstermeye teşvik eden ilanları görmek mümkün. Dahası, dünyanın en büyük makyaj firması L’Oreal’in bu eğitimlere verdiği destek. Onların sayesinde yapılan bir araştırma[3] kadınların %80’inin kamusal mekanlarda tacizle karşılaştığını ve %86’sının bu konuda ne yapılabileceğine dair herhangi bir eğitim olmadığını ifade etmiş olması. Güzel haberse şu: bu eğitimleri ücretsiz olarak çevrimiçi alabilirsiniz. Bunun için linke tıklamanız yeterli. Türkçesi içinse herhalde L’Oreal Türkiye ile konuşmak en iyisi.
[1] Bu konuyu daha önceki bir yazımda ele almıştım https://www.politikyol.com/sanik-sadece-kanuna-aykiri-bir-sey-yapmis-muamelesi-goruyor-bana-zarar-vermis-bir-insan-muamelesi-gormuyor/
[2] https://www.politikyol.com/taciz-magdurlarina-kendimizi-tehlikeye-atmadan-destek-olmak/
[3] https://www.loreal.com/en/news/brands/loreal-paris-stand-up/
