Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir defa daha Cumhurbaşkanı seçilme imkanına sahip değildir. Söz konusu incelemeyi de YSK resen geçici aday listelerini hazırlarken yapmak mecburiyetindedir.
Seçilme yeterliliği kimlerin seçimlere katılarak bahse konu görevlere talip olabileceğini anlatmak için kullanılan hukuki bir nitelemedir. Anayasa ve kanunların öngördüğü koşullara sahip olan kimseler seçilme yeterliliğine de sahip olacaklardır.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Anayasamız Cumhurbaşkanlığı makamına aday gösterilebilecekler açısından özel koşullar belirlemiş; milletvekili seçilme şartlarından ikisini ağırlaştırmış, diğerlerini ise aynı bırakmıştır: Milletvekili seçilmek için yeterli olan 18 yaş, 40’a yükseltilmiş; ilkokul mezunu olmak yeterli kabul edilmemiş, yüksek öğrenim yapmış olmak şartları aranmıştır.
Milletvekili seçilme yeterliliği ile aynı bırakılan şartlar ise Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, askerlikle ilişiği olmamak, hakkında yargı tarafından alınmış kısıtlılık ya da hak yoksunluğu kararı (TCK 53) olmaması[1], taksirli suçlar hariç toplam 1 yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olmak, yüz kızartıcı suçlarla (zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi), kaçakçılık, resmi ihale, alım ve satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymemiş olmaktır.[2]
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun 6.maddesi seçilme yeterliliği bakımından yukarıda ifade ettiklerimiz dışında bir husus belirtmemektedir. Bununla birlikte Ay 101/2 md. ve 6271 sayılı Kanun’un 3/2.md “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir”, demektedir. Anayasa tarafından vatandaşlara iki dönemden fazla cumhurbaşkanı seçilmek yasaklanmış ise iki dönemden fazla seçilmiş vatandaşların da aday olabilmesi mümkün değildir. Zira seçilemeyecek kimse aday da olamaz.
O hâlde seçilme koşulu olarak ilave bir husus daha mevcuttur. 6271 sayılı Kanun’un 9.maddesi uyarınca YSK tarafından resen yapılacak, adayların seçilme yeterliliğini ve aday gösterilme şartlarını taşıyıp taşımadıklarına yönelik incelemeye bir kimsenin iki defadan fazla Cumhurbaşkanı seçilmesini yasaklayan Anayasa hükmü de dahil edilmelidir. Ayrıca bu yasaklama hükmü, YSK tarafından yayınlanacak geçici aday listesine yapılacak itirazların da konusu olabilir.
Peki, yukarıdaki yasak, ikinci görev süresinin sonuna yaklaşmakta olan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ı bağlar mı? Hiç şüphesiz bağlar.
Cumhurbaşkanlarının dönem süresi sınırı, yetkileri arttığı için ve yalnızca yetkili cumhurbaşkanları için getirilmiş değildir. Bu tür sınırlamalar, halk tarafından seçilmiş olmanın verebileceği kuvvetli etkiye, iktidarın kişiselleşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür.
Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine yönelik 5678 sayılı ve 31.5.2007 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanun ile “Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.” kuralı AY. 101.maddeye eklenmiştir. 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu da 19.01.2012 tarihinde düzenlemeyi aynen tekrarlanmıştır. 6771 sayılı 2017 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanunun ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmek amacıyla birçok madde yeniden düzenlense de 101.maddedeki görev süresi ve dönem sınırına ilişkin hüküm aynen bırakılmıştır.
Nitekim hüküm 2017 değişiklikleri ile gelmediği için, doğal olarak, 6771 sayılı Kanun’un gerekçesinde de bu kurala ilişkin bir açıklamaya rastlanılmamaktadır. Demek ki bu düzenleme cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine özgü değildir. O hâlde dönem süresi sınırının 2017 itibarıyla başlayacağına ilişkin savlar hukuken geçerli sayılamaz. Zira, kural 2017 de değil 2007’de getirilmiştir.
Yanı sıra, 2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bir önceki döneminin sayılmayacağına ilişkin bir geçiş düzenlemesi de yapılmamıştır. Yani Anayasa’da, daha önce görev yapan Cumhurbaşkanları için dönem sınırının hangi tarihten başlanılarak hesaplanılacağına ilişkin özel, geçici bir düzenleme bulunmamaktadır. Bahsedilen kurala ilişkin istisna ancak bir geçici geçiş düzenlemesiyle getirilebilirdi.
Bu yok olduğuna göre, geçmiş cumhurbaşkanları da dahil tüm vatandaşlar aday gösterildikleri tarihte yapılacak bir hesaplamayla mevcut hükme tabiidirler. Nitekim Anayasa Mahkemesi, 2012 tarihli (E. 2012/30, K.2012/96) kararı ile herhangi geçiş hükmü konulmadığı takdirde iki dönem kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanları için hem bir hak hem de bir görev sınırı olduğunu şüphe götürmeyecek şekilde tespit etmiştir. [3]
İki dönem kuralının tek istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi dışında seçimleri yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci dönemindeyse bir defa daha seçimlere katılabilir. Bunun dışında bir istisna da mevcut olmadığından Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir defa daha Cumhurbaşkanı seçilme imkanına sahip değildir.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde görev süresi sınırı iki dönemdir, daha önceki hükümet sistemlerinde yapılan görevler sayılmamalıdır, argümanına da cevap vermek isterim. Görev süresi ve yetkilerin birlikte yenilendiği mantığına dayanan bu argümanı destekleyecek açık bir hüküm mevcut değildir. Hiç kimse kendi akademik düşüncesini anayasanın açık hükmünün, sözünün üstüne koyamaz. Hukuk normları okunduklarında taşıdıkları açık anlam görmezden gelinerek yorumlanmaz. Ancak bir anlam belirsizliği hâlinde normun amacı dikkate alınarak lafzının anlamlandırılması yoluna gidilebilir.
Cumhurbaşkanlarının dönem süresi sınırı, yetkileri arttığı için ve yalnızca yetkili cumhurbaşkanları için getirilmiş değildir. Bu tür sınırlamalar, halk tarafından seçilmiş olmanın verebileceği kuvvetli etkiye, iktidarın kişiselleşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür. Bu sebeple de dönem süresi sınırı cumhurbaşkanını halkın seçeceği düzenlemesi ile gelmiştir.
Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ancak yetkilerinin çok değiştiği birçok hükümet sisteminde benzer dönem sınırları mevcuttur. Başkanlık, yarı başkanlık hatta cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği parlamenter sistemlerde görev süresini sınırlamak, iktidarın kişiselleşmesine karşı oldukça yaygın olarak kullanılan bir formüldür. Bir hükümet sisteminde gerekli olup öbüründe gerekli olmayan bir düzenleme olarak görülemez.
İki dönem kuralının tek istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi dışında seçimleri yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci dönemindeyse bir defa daha seçimlere katılabilir. Bunun dışında bir istisna da mevcut olmadığından Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir defa daha Cumhurbaşkanı seçilme imkanına sahip değildir. Söz konusu incelemeyi de YSK resen geçici aday listelerini hazırlarken yapmak mecburiyetindedir.
—-
[1] Anayasa 76’da milletvekili olabilmek için aranan şartlar arasında yer alan kamu hizmetinden yasaklı olamamak, 5237 sayılı yeni Türk Ceza kanununda bulunmamaktadır. Onun yerini “belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma” kurumu almıştır. Bu bakımdan da fiilen bir şart olma özelliğini de kaybetmiştir.
[2] Milletvekili seçilmeye engel mahkumiyetler hukukumuzda süresiz hak kaybına neden olmamakta, AY 76/2’de özel olarak sayılmayan suçlardan TCK 53 uyarınca verilen hak yoksunluğu kararları cezanın infazıyla birlikte sona ermektedir. AY 76/2’de özel olarak sayılan diğer bir grup suçtan mahkumiyetler içinse 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu 13/A md uyarınca koşullar dairesinde memnu hakların iadesi kararı alınması gereklidir.
[3] Karar Günü : 15.6.2012.
