Batık maliyet tuzağı nedir? Büyük ölçeklerle üretim yapan dev bir teknoloji şirketinin CEO’su sizsiniz. Yaklaşık 100 milyon dolar değerinde bir yatırıma karşılık teknolojik bir devrim yaratacak cihaz üzerine çalışıyorsunuz. Çalışmanızın sonuna geldiniz ve yaklaşık 90 milyon doları da harcadınız, tam da piyasaya açılacak ve pazarlama faaliyetine başlayacaksınız derken rakip firma sizin projenizden çok daha kalitelisini çok daha ucuza ve çok daha geniş bir pazara sunmaya başladı. Ne yaparsınız?
Birinci yolunuz, 90 milyon dolarlık zararı realize edip çalışmayı durdurmak, İkinci yolunuz ise rakip firmanın projesi ile rekabet edemeyeceğinizi bile bile 10 milyon dolar daha harcayarak çalışmayı bitirmek olacaktır.
Çok açık ki projeye devam etmek son derece irrasyoneldir. Ancak firmaların pek çoğu böyle bir durumla karşılaştığında bile bile projeye devam etmeyi tercih ediyorlar. İşte buna batık maliyet tuzağı diyoruz.
Batık maliyet teorisini geliştiren davranışsal iktisat modelleri, “kişiler yaptıkları hataları haklı çıkaracak yeni hatalar yapma eğilimindedir” diyor. Öte yandan geçmişte yaptığınız hata ne kadar büyükse yani batık maliyetiniz ne kadar fazla ise hatanızı devam ettirme arzunuz o kadar büyük olur. Düşük bir maliyeti göze alıp zarardan dönmek kolayken büyük batık maliyetler söz konusu ise bu o kadar kolay değil. Bu durumda kişiler zararı büyüterek irrasyonel davranma eğilimindedir. Haksızlar mı şöyle bir düşünün…
Peki siyaseten takip ettiğimiz taktik ve stratejiler bundan farklı mı?
Sosyalist sol, etki alanını genişletmek ve dahası iktidar olmak adına çok ciddi bedeller ödedi. O halde şu riski hatırlatmak görevdir: BEDEL BÜYÜYORSA BATIK MALİYET TUZAĞINA DÜŞEBİLİRSİNİZ… Yani hatalarınızı devam ettirme eğilimi artar.
Ortada açık seçik görülen bir gerçek var. Zarardan dönmek rasyonel aklın gereğidir. 21. Yüzyılın sosyalizmi mücadelesi bu memlekette filizlenecek bir tarla arıyor. Tarlasını bulduğunda ise onu kimse durduramayacak. Ancak tarla bulunmuş değildir. Dolayısıyla filizleneceğimiz tarla neresidir tartışması şu aralar pek revaçta ve tarlanın HDP olduğuna ilişkin bir tartışma bugünlerde çok su götürüyor.
Aslında üzerine değerlendirme yaparak yeni bir “zaman maliyeti” yaratmak bile yanlış. Radikal demokrasi tezleriyle sosyalist sol perspektifi rafa kaldırmış, “sosyalizm mücadelesinden azade bir sosyalist kimliğe” sahip çıkan ve böylece devrimciliği sadece bir kimlik olarak kodlayan sınıflar siyasetini minimize eden dahası bölgesel bir hareket içinden sol politik merkez çıkarmak rasyonel değildir. Daha fazla lafa gerek var mı?
Belli ki batık maliyetimizle baş başayız. Projeyi iptal etmek en iyisi. Korkmanın anlamı yok, şirket iflasını açıklamıyor. Başka bir deyişle sosyalist aydınlanma fikri hala güncelliğini koruyor. Fakat 21. Yüzyılın sosyalizmi 21. Yüzyılın örgütünü arıyor. Bunun koşulu ise batık maliyeti göze alıp zararı realize etmekten geçiyor…
