Eğer demokratik anayasal ve yasal değişiklikler hedefleniyorsa, meclis çoğunluğunun ilk turda ve Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turda kaybedilmesi istenmiyorsa HDP dahil tüm muhalefet asgari müştereklerde birleşebilmeli.
Gelecek seçimlere dair tartışmalar genellikle Cumhurbaşkanlığı adaylığı etrafında şekilleniyor. Cumhurbaşkanlığı sisteminin Türkiye siyasetini Amerikanlaştırması, siyasi yarışmanın giderek kutuplaşmasına ve kişiselleşmesine yol açmış durumda.
Muhalifler ve iktidar destekçileri neredeyse iki etnik grup gibi kültürel ve maddi alanlarda ayrışıp çatışırken, iki taraf da kendi adaylarını galibiyeti getirecek ve karşı tarafın sonunu getirecek savaşçı kahramanlar olarak görüyor. Dolayısıyla kamuoyunun en çok ilgisini çeken tartışma konusu, adayın kim olacağı sorusu.
Fakat kamuoyunun atladığı çok önemli bir konu var. O da meclis aritmetiği. Bunun da nedeni HDP dahil tüm muhalefeti bir araya getiren esas konu olan güçlendirilmiş parlamenter sistem. TBMM’de güçlendirilmiş parlamenter sistemi referanduma götürebilmek için 5’te 3’lük çoğunluğa ulaşmak gerekiyor (360 vekil).
Bu hedef gerçekleşmese dahi muhalefetin AK Parti ya da MHP’ye muhtaç kalmadan bağımsız şekilde asgari demokratik yasal değişiklikleri gerçekleştirmesi adına TBMM’de salt çoğunluğu elde etmesi elzem (301 vekil).
İktidarın Nisan 2022’de getirdiği fakat muhalefetin nedense pek ses çıkarmadığı yeni seçim sistemiyle birlikte muhalefet için bu sayılara ulaşmak epey zorlaştı. Muhalefetin dezavantajları aşabilmek için maksimum toplam oya ulaşma hedefini gerçekleştirmekten ve ortak liste stratejisini izlemekten başka lüksü yok.
Yeni Seçim Yasasının Muhalefete Meclis Aritmetiğinde Getirdiği Zorluklar
2018 seçimlerinde uygulanan seçim kanununda, her bir seçim bölgesinde sandalyeler önce ittifakların oy oranına göre dağıtılıyor, sonra partilerin oy oranına göre ittifak içinde bölüştürülüyordu.
Böylece birçok seçim bölgesinde ittifak içinde milletvekili çıkarmaya oyu yetmeyen partilere verilen oylar, ittifak içinde oy oranı milletvekili çıkarmaya yeterli olan partilere avantaj sağladı.
Örneğin, birçok ilde Saadet Partisi’ne verilen oylar, son sıradaki sandalyenin AK Parti veya MHP’ye değil, CHP ve İYİ Parti’ye gitmesini sağladı. Millet İttifakı bu şekilde 21 seçim bölgesinde fazladan milletvekili çıkardı.
Nisan 2022’de meclisten geçen yeni seçim kanunu ise önce ittifakların oy oranına göre dağıtma esasını kaldırdı. İttifak içinde milletvekili çıkarmaya oyu yetmeyen partilere verilen oyların, ittifak içinde oy oranı milletvekili çıkarmaya yeterli olan partilere sağladığı avantaj ortadan kalktı.
Örnek verecek olursak yeni seçim kanunu 2018’de uygulanmış olsaydı, Millet İttifakı’nın vekil sayısı 19 azalacak, Cumhur İttifakı 344’ten 358’e yükselecekti. Yani %53.7 oy oranıyla, sandalyelerin %.59.7’sine ulaşacaktı.
Cumhur İttifakı, yeni seçim yasasıyla birlikte 2023’te başkanlık seçimini ilk turda kazanamasa bile %43 ve üzeri oy oranıyla, aynı ittifakta olsalar dahi seçim bölgelerinde kendi listeleriyle ayrı ayrı seçime giren muhalefet partileri karşısında TBMM çoğunluğunu (301 milletvekili) elde etme şansını elde etti.
Cumhur İttifakı’nın hedefi bu stratejiyle meclis çoğunluğunu elde etmek, Cumhurbaşkanlığını ikinci tura taşımak ve ikinci turda pragmatik ve apolitik seçmen gruplarını meclis çoğunluğu avantajı ve devlet imkanlarıyla yanına çekip Cumhurbaşkanlığı yarışında ipi göğüsleyip iktidarını sürdürmek.
Muhalefet ise yeni seçim sisteminde oldukça dezavantajlı. 300 milletvekili için ortak listelerle hareket edip en az %55’e yaklaşması, güçlendirilmiş parlamenter sistem önerisini referanduma götürmek için asgari şart olan 360 milletvekili için ise en az %60’ı geçip %65’e yaklaşması gerekiyor.
Peki Cumhur İttifakı Neden Böyle Bir Avantaja Sahip?
Bunun iki nedeni var. Birincisi, seçim bölgelerinde partilerin elde ettiği sandalye sayılarını hesaplamak için kullanılan D’Hondt sisteminin o bölgede birinci olan aktörü kayırması. Sarı rengin hakim olduğu Türkiye seçim sonuçları haritasını gözünüzün önüne getirdiğinizde, AK Parti’nin en az 40 ilde birinci olduğunu ve D’Hondt sisteminin nimetlerinden en çok yararlanan parti konumunu elde ettiğini kavrıyorsunuz.
İkincisi, 600 milletvekilinin seçim bölgelerine dağıtılma yönteminin az nüfuslu seçim bölgelerini avantajlı, kalabalık nüfuslu seçim bölgelerini dezavantajlı hale getirmesi. Birçok az nüfuslu ilde yaklaşık sadece 50 bin kişiye bir vekil düşerken, bu rakam İstanbul gibi kalabalık nüfuslu illerde 100 bini aşıyor. Kayırılan az nüfuslu illerin çoğunluğunda Cumhur İttifakı güçlüyken, muhalefet ise dezavantajlı büyükşehirlerde daha güçlü.
Muhalefet Elini Nasıl Güçlendirebilir?
Muhalefetin (altılı masa ve HDP dahil olmak üzere), iktidarı kayıran yeni seçim sistemi nedeniyle, toplamda %55’i aşamayıp meclis çoğunluğunu yakalayamaması ihtimali hiç düşük değil.
Bu senaryo altılı masa partilerinin anayasal/yasal değişiklikler için MHP ya da AK Parti’nin eline mahkum olması ve bu nedenle HDP’yi yabancılaştırmasıyla sonuçlanabilir. Bu ise Türkiye’de demokratik geçişi engelleyip milliyetçi-popülist ideolojiye dayalı otoriter rejimin sürmesine neden olabilir.
Öte yandan parlamenter sistem AK Parti ya da MHP yardımıyla gelirse, bir sonraki seçimde bu partilerin koalisyon hükümetlerinde yer alıp demokratik süreçleri tıkaması mümkün.
Eğer demokratik anayasal ve yasal değişiklikler hedefleniyorsa, meclis çoğunluğunun ilk turda ve Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turda kaybedilmesi istenmiyorsa HDP dahil tüm muhalefet asgari müştereklerde birleşebilmeli. Bu şekilde tüm aktörlerin desteklediği uygun ortak aday ve program tercihinin muhalefeti %60’a taşıyabilmesi ve güçlendirilmiş parlamenter sistem vaadini gerçekleştirebilmesi mümkün.
Ayrıca aynı ittifakta yer alan partilerin en azından kritik illerde ortak listelerle seçime katılmaları, muhalefet listesini birçok ilde ilk sıraya taşıyabilir. Bu strateji, muhalefetin toplam vekil sayısının 300’den yukarıda tutup 360’a ulaştırabilir.
