Cuma, Mart 29, 2024

Marksizmi temellendirme ve anlama denemeleri – 2

Marks’ın Kapital’de metayı tanımlama ve genişletme çabası olarak onu bir denklem haline getirme nedeni: aktif metanın karşısında yer alan pasif metanın aslında bir para biçimi olarak gösterme isteğidir.

Temel Kavramlar – II

Serinin ilk yazısında temel kavramlara yer vermiş, metanın ne olduğu üzerine genel bir toparlama yapmış ve yazının sonunda şundan bahsetmiştik;

A Metası → Fiziksel biçiminin sadece kullanım değeri olduğu

B Metası → Fiziksel biçiminin sadece değer biçimi olduğu

Bu iki metanın değer karşıtlığı hem kullanım hem de mübadele değeri arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır.

Bu bağlamda değer biçimlerini ele alarak para biçiminin nasıl oluştuğunu şu şekilde açıklayabiliriz;

X kadar A Metası = Y kadar B Metası

20 yarda (1 yarda=0.91 metre) keten bezi = 1 ceket

Göreli değer biçimi ve eş değer biçimi

Keten bezinin kendi değerini ceket ile ifade eden bu eşitlikte, cekete yol açan şey keten bezi olduğu için keten bezi aktif bir meta rolünü üstlenmiştir. Burada ilk/ aktif meta göreli değer biçimini diğeri ise yani ceket, eş değer biçimini belirtmektedir. Bu biçim hem basit hem de ortak bir değer biçimidir. Sadece keten bezini kendisiyle ifade edemeyeceğimiz gibi sadece bir ceketi bir ceket ile ifade edemeyiz. Keten bezinin değerini ceket ölçüsünde anlamlı hale getirebiliriz. Anlaşılacağı üzere birbirilerini tanımlamada ve değeri anlamada bu kutupların bağlılıkları önem arz etmektedir. Ceketin ketene eşit olduğu tersi durumda keten eş değer biçimi olur. Her iki meta için tersi durum söz konu dahi olsa tek bir meta her iki durum için aynı biçimi alamaz.  Yukarıdaki eşitlikte hem ceketin hem de keten bezinin aynı miktarda emeğe ya da emek-zamana sahip olduğu ayrı bir çıkarımdır. Eş değer biçimindeki meta insan emeğinin görünür biçimini ifade eder.

GENİŞLEMİŞ GÖRELİ DEĞER BİÇİMİ

Z kadar A Metası = U kadar B Metası veya = V kadar C Metası veya = W kadar D Metası veya = X kadar E Metası veya = Vb.

(20 yarda keten bezi = 1 ceket veya = 10 libre çay veya = 40 libre kahve veya = 1 quarter buğday veya = 2 ons altın veya = ½ ton demir veya = vb.)

Kitaptan alınan yukarıdaki örneği incelediğimizde keten bezinin çeşitli metalarla eşitlenme şeklini görmekteyiz.  Bu genişleme biçimiyle tek bir meta tüm metalarla toplumsal bir ilişki içerisindedir. Burada, yukarıda bahsedilen birinci biçimden farklı bir ikinci biçim söz konusudur.

GENEL DEĞER BİÇİMİ

I. ve II. biçimlerin ikisi için söylenebilecek şey söz konusu metanın kullanım değeri veya olduğu şeyin dışında başka bir şey olarak anlaşılmasını sağlar ancak ikinci biçim için burada fark edilmesi gereken şey; ketene eşitlenmek ile çaya eşitlenmek birbirlerinden oldukça farklıdır. O zaman diyebiliriz ki; biçimsel ayırt tam olarak II. biçimde gerçekleşir. Bunun nedeni ise diğer tüm biçimlerin karşısında değerinin ve fiziksel biçiminin tek olmasından kaynaklanmaktadır. Olduğu gibi aktarım yapmak gerekirse;

‘’Söz gelişi ceketin değeri burada, kendi fiziksel biçiminin karşısına, düşünülebilecek bütün biçimlerde, keten bezine, demire, çaya vb. eşitlenmiş olarak, kısaca, yalnızca ceket hariç diğer bütün metalara eşitlenmiş olarak çıkar’’.

Göreli olarak bahsedilen ilk biçim diğer meta ile eşitlenmeye başladığı an eş değer haline geldiğini görüyoruz. Burada genel değer biçiminde bir meta olarak tüm metaların karşısına yerleştirdiği keten bezi aslında tüm sürecin içinde tüm metaların karşısında genel bir ölçüt haline gelerek genel değer biçimine dönüşmektedir. Toplumsal göreli biçim III. biçimi oluşturmaktadır. Genel değer biçiminden kastımız yukarıdaki örnekten yola çıkarsak tüm metaların kendini oldukları şeyden bağımsızlaştırarak hepsini ifade edecek olan keten bezine eşitlenmiştir. O zaman diyebiliriz ki tüm metalar tek bir meta üzerinden alınıp, satılabilir yani değiştirilebilir hale gelmektedir. Burada Marks’ında belirttiği gibi oluşturulan eşitlikte emek-zaman açısından aynı miktarın harcanması genel bir eş değer biçimini verirken aynı zamanda bu değer biçiminin tümünün başka bir metaya yani paraya geçişi kaçınılmazdır.

PARA BİÇİMİ

Yazı için paranın kısa tarihine bir bakış atmak çok daha renkli olabilirdi ancak giriş bölümünün bitimi ve sonraki sayı için yeterli alanın kalması açısından buna burada yer veremeyeceğim. Dileyenler para hakkında yazmış olduğum, içerik olarak bir şarkı potpurisi barındıran şu yazımdan yararlanabilirler.

Şu ana olan kısmı toparlamak gerekirse Marks’ın Kapital’de meta bölümünde metayı tanımlama ve genişletme çabası olarak örnekte de anlaşılacağı üzere bir metayı diğer metaya eşitleme, onu bir denklem haline getirme nedeni: aktif metanın karşısında yer alan pasif metanın aslında bir para biçimi olarak gösterme isteğidir. A metasının değeri tüm metalar dünyasının içerisinde bir değer atfedilerek yapılır. Tüm metalar bir metaya eşitlendiği an Marks’ın düşünceleri ile genel eş değeri biçiminden bahsetmiştik. Onun gittiği yolu bozmadan yukarıdaki eşitlikte 20 yarda keten bezi yerine 2 ons altın dediğimizde tüm metaları ortak kabul edilen ve toplumsallaşmış bir meta biçimini yaratmış olmaktayız. Burada altın; maddi bir boyutu temsil eder ve metaların olması gereken ya da ona en yakın olan değeri nesnelleştirmemize yarar. İşte nihai olarak genel eş değer biçiminin para biçimine dönüşümü bu şekilde gerçekleşir yani III. Biçimde keten bezi IV. Biçimde karşımıza altın olarak çıkmaktadır. Bu fiziksel biçim para-meta halinde değişim aracı olarak tekelleşir. Peki, para-meta derken bu eşitlikten doğan fiyat biçimini nasıl ifade ederiz. Örnek verecek olursak;

1 Ceket = 1 Ons altın ve 1 Ons altın = 100 sterlin

O zaman 1 ceket, 100 sterline eşittir. Burada fiyat biçimi, para biçiminin ekseninde emek-zaman miktarında oluşan bir değerdir.

***

Bahsettiğimiz dört biçimi katmanlara ayırdığımızda en son ulaşılan katman olan para biçiminin aslında kökeninin basit değer biçimi olduğunu artık anlamış bulunmaktayız. İlk iki yazıyı bu şekilde detaylandırmamın sebebi bir sonraki yazılarda kuracağımız bağlantılarda temel ve oldukça önemli olmasından kaynaklanmaktadır. Her ne kadar nesnel anlatımdan uzaklaşarak yazmak istesem de tarihte öyle eserler vardır ki bırakın yazarı, metni bile aşamayacak olmanın bilinci, ister istemez temel ve teknik kavramlarda buz gibi bir üsluba götürüyor.  Bir sonraki yazıda tanımlardan daha çok yorumlanabilir ve eleştiriye muhtaç bölümler üzerinden -Meta Fetişizmi, Mübadele Süreci, Para veya Meta Dolaşımı- geçeceğiz.

Kaynakça

Marks, K.(2021)  ‘‘Kapital – Ekonomi Politiğin Eleştirisi- I. Cilt’’ Çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap

PolitikYol'da yayınlanan yazılar her gün öğlen mailinizde!

spot_img
PolitiYol Telegram'da

GÜNÜN YAZILARI

SÖYLEŞİLER

SOSYAL MEDYA

13,609BeğenenlerBeğen
10,160TakipçilerTakip Et
60,616TakipçilerTakip Et
9,354AboneAbone Ol

GÜNDEM

ÇEVİRİLER

Bir Cevap Yazın

YAZARIN DİĞER YAZILARI