Türkiye’de 4 seçmenden 3’ü bir partiye bağlılık hissediyor, 5 seçmenden 4’ü bir partiye oy vereceğini söylüyor[1]. Bu kutuplaşmada muhalefet oylarını artırmanın yolu kararsız ve protestocu (sandığa gitmem diyen) seçmene odaklanmak ve rakip partilerin sıkı bağlı olmayan seçmenlerine hitap edebilmek.
Bu yazıda kararsız-protestocu seçmeni ele alacağım. Gelecek hafta ise 2018’de Erdoğan’a oy verip uzaklaşan seçmenleri değerlendireceğim. Ardından Cumhur İttifakı’nın sıkı bağlı olmayan seçmenlerini analiz edeceğim.
Yazıda TEAM Araştırma’nın 2020’de yüz yüze gerçekleştirdiği 5 anket çalışmasında, 7445 katılımcıya yöneltilen Cumhurbaşkanlığı aday tercihi ve parti tercihi sorularını temel aldım[2].
| Oy tercihlerine göre seçmen dağılımı | Gözlem | Oran |
| Kararsız ve protestocular (Ne parti, ne Cumhurbaşkanı adayı belirten seçmen) | 616 | 8.3% |
| Diğer seçmenler | 6,829 | 91.8% |
| TOPLAM | 7,445 | 100% |
Ne parti ne de Cumhurbaşkanı adayı tercihi belirtmeyen seçmenler tüm seçmenlerin %8.3’ünü oluşturuyor. 2021 yılı itibari ile yurtiçi kayıtlı seçmen sayısı yaklaşık 59 milyon olarak tahmin ediliyor. Buna göre yaklaşık 4 milyon 900 bin seçmenin ne parti ne de Cumhurbaşkanı adayı tercihi var. Yazıda bu kitleyi diğer seçmenlerle kıyaslayarak belirgin farklılıkları incelemeye çalıştım.
Yaş
| Yaş grubu | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| 16-29 yaş | 34.0% | 44.6% | 34.9% |
| 30-49 yaş | 44.1% | 41.2% | 43.9% |
| 50+ yaş | 22.0% | 14.2% | 21.3% |
Genç seçmen oranının kararsızlar ve protestocular arasında 10 puan yüksek olması (%44.6) siyasete ilgisi daha az olan bu grupta beklenen bir sonuç.
Muhalefet popülarite, yönetim kapasitesi ve bir gelecek vizyonu ortaya koyan, umut ve heyecan getiren, güvenilir ve dürüst bir Cumhurbaşkanı adayıyla ve gerçekleştirilebilir somut vaatlerle oy desteğini artırabilir.
Eğitim
| Mezuniyet | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Ortaokul ve altı | 39.1% | 35.1% | 38.8% |
| Lise | 42.3% | 41.1% | 42.2% |
| Üniversite | 18.6% | 23.9% | 19.0% |
Kararsız-protestocu seçmende üniversite mezunu oranı ortalamadan yaklaşık 5 puan yüksek, ortaokul ve altı mezunu 4 puan düşük.
Üniversite mezunlarında önceki nesillere kıyasla refah imkanı azaldı, işsizlik %18’e yükseldi, ailesiyle yaşamak zorunda kalanların sayısı arttı. Dolayısıyla ekonominin düzelmesi yönünde büyük bir beklenti var.
Ayrıca üniversite mezunları arasında daha yüksek oranda gözlemlenen etkin sosyal medya kullanımı ve haber takibi, sosyal medyaya odaklanan muhalefetin elinde ciddi bir koza dönüşebilir. Gündemin belirlendiği Twitter, gündem konularının milyonlara yayıldığı YouTube ve siyasilerin gündelik yaşamlarıyla vatandaşlarla yakınlık kurduğu Instagram, TikTok gibi platformlar avantaj sağlayabilir.
Meslek Grupları
| Meslek Gruplarının Dağılımı | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Emekli | 7.1% | 3.3% | 6.8% |
| Ev kadını | 19.1% | 16.2% | 18.8% |
| Öğrenci | 14.2% | 18.6% | 14.5% |
| Çalışmıyor | 9.0% | 9.7% | 9.0% |
| Ücretli Çalışan | 38.2% | 33.5% | 37.8% |
| Esnaf/girişimci | 12.5% | 18.7% | 13.0% |
Kararsız/protestocu seçmenlerde öğrencilerin oranı genel ortalamadan 4 puan daha yüksek. Öğrencilerin sıklıkla dile getirilen barınma, gıda, teknoloji ve sosyal ihtiyaçları dikkate alınmalı.
Esnaf oranının kararsız ve protestocularda genel oranın 1.5 katına yaklaşması dikkat çekici. AK Parti’yi 2001 krizinden sonra başa getiren ve 20 yıldır iktidarda tutan esnaf ve KOBİ’ler, ekonomik kriz ve pandemi kısıtlamalarının etkisiyle muhalefetin somut ve uygulanabilir vaatlerine kulak kabartmaya başladı.
Etnisite
| Anadil | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Türkçe | 78.2% | 73.0% | 77.8% |
| Kürtçe/Zazaca | 20.2% | 26.7% | 20.7% |
| Diğer | 1.6% | 0.3% | 1.5% |
Kürtler arasında seçime katılımın görece düşük olduğu bilinen bir gerçek. Kürtlerin kararsızlar içinde oranı genel ortalamadan 6 puan fazla. Eşitlik, özgürlük ve anadilde eğitim gibi haklar Kürtlerin ana beklentileri. Bunları sağlayabilecek aday ve kabine profili katılımı İBB seçimlerinde olduğu gibi en yüksek seviyeye taşıyabilir.
Anadilde hizmet
| Kürt vatandaşların yoğun yaşadığı illerde belediyelerde Kürtçe hizmet de verilmeli | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| İstemem | 45.8% | 30.0% | 45.0% |
| İsterim | 47.2% | 54.6% | 47.6% |
| Fikrim yok | 7.0% | 15.4% | 7.5% |
Belediyelerde Kürtçe hizmet konusunda aksi görüş bildirenlerin 15 puan düşük olması ve bu hizmeti destekleyenlerin %55’e dayanması kararsız/protestocu seçmenin daha özgürlükçü olduğunu ortaya koyuyor.
İdeolojik Pozisyon
| İdeoloji | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Sola yakınım | 30.8% | 7.1% | 28.6% |
| Ortaya yakınım | 29.2% | 87.8% | 34.7% |
| Sağa yakınım | 40.0% | 5.1% | 36.7% |
Koç Üniversitesi’nden değerli hocam ve doktora tez danışmanım siyaset bilimci Prof. Dr. Ali Çarkoğlu’nun “The Nature of Left-Right Ideological Self-placement in the Turkish Context” başlıklı makalesindeki bulgulara göre Türkiye’de seçmenler sol, orta ve sağ olmak üzere üç grupta kümeleniyor.
Kararsız/protestocu seçmen arasında merkezde olanlar ezici çoğunlukta. Bu tablo bütünleştirici ve merkez siyaset anlayışı adına büyük bir fırsat. Apolitik ve merkez seçmenin günlük hayatına iletişim kanallarıyla ulaşmak ve doğrudan temas etmek şart. Ayrıca Millet İttifakı belediyeleri tarafından yönetilen kentlerin Türkiye nüfusunun yaklaşık %50’sini oluşturması de muhalefetin icraat kapasitesini sergilemek ve böylece önyargıları kırmak için bulunmaz bir nimet.
İdeolojik Kimlik
| İdeolojik Kimlik
(1-10 arası) |
Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Dindarlık | 6.5 | 6.2 | 6.4 |
| Milliyetçilik | 6.7 | 6.0 | 6.6 |
| Sosyal Demokratlık | 5.2 | 4.4 | 5.2 |
| Atatürkçülük | 6.4 | 6.1 | 6.4 |
| Çevrecilik | 7.5 | 7.4 | 7.5 |
Kararsız ve protestocu seçmenler ideolojik kimliklere daha az bağlı. Çevrecilik, Atatürkçülük ve dindarlık gibi toplumun her kesiminde yaygın olan kimliklerde ortalamaya daha yakınlar. Sosyal demokratlık ve milliyetçilik gibi sol ve sağ uçlara yaklaşan ideoloji kimliklerinde ortalamadan uzaklaşıyorlar.
Başkanlık Sistemi
| Sistem tercihi | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Bu şekilde devam etmeli | 37.9% | 20.6% | 36.5% |
| Başkanlık sistemi kalmalı ama başkanın yetkileri azaltılmalı | 15.8% | 27.7% | 16.8% |
| Parlamenter sisteme geri dönülmeli | 46.2% | 51.7% | 46.7% |
Kararsız/protestocularda %80’lik çoğunluğun değişim yanlısı olması muhalefetin restorasyon söyleminin etkili olabileceğine işaret.
Ekonomik Beklentiler
| 1 yıl sonra ülke ekonomisi nasıl olur? | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| Daha kötü | 52.1% | 62.4% | 52.9% |
| Aynı | 28.0% | 30.5% | 28.2% |
| Daha iyi | 19.9% | 7.1% | 18.8% |
Ekonomik kriz ve pandemiyle birlikte hakim olan karamsarlık, kararsız/protestocu seçmenler arasında yaklaşık 10 puan daha yüksek. Fakat kararsız ve protestocular henüz alternatif göremiyor.
Ekonomik Sorunları Hangi Parti Çözer?
| Ekonomideki sorunları hangi parti en iyi çözer? | Diğer tüm seçmenler | Kararsız ve protestocular | Toplam |
| AKP | 36.6% | 9.5% | 35.1% |
| MHP | 7.9% | 4.1% | 7.7% |
| CHP | 28.0% | 12.1% | 27.1% |
| İYİ Parti | 8.9% | 2.9% | 8.5% |
| HDP | 7.2% | 2.7% | 7.0% |
| DEVA | 4.3% | 5.2% | 4.3% |
| Gelecek | 1.0% | 1.4% | 1.0% |
| Saadet | 1.0% | 0.8% | 1.0% |
| Cevap yok | 5.1% | 61.4% | 8.4% |
Kararsızlar ve protestocularda ekonomik sorunları herhangi bir partinin çözemeyeceğine inanç güçlü (%61.4). Ancak muhalefetin (%25) iktidarı (%13.6) neredeyse ikiye katlaması, muhalefetin potansiyelini gösteriyor. Muhalif liderlerin ülke sorunlarını çözebilme adına kameralar önünde ortak bir vaat programına imza atması bu seçmen grubu için önemli bir sinyal olabilir.
Sonuç
Kararsız seçmenler ideolojik kimliklere daha az bağlı. 10’da 9’u sol-sağ yerine ortada konumlanıyor. Kürtçe konusunda daha özgürlükçüler.
Başkanlık sistemi devam etsin diyenler %20’de kalıyor. Ekonomide karamsarlık çok derin. Krizden en çok etkilenen gruplar olan esnaflar, öğrenciler ve Kürtler gibi kesimlerin kararsız ve protestocularda öne çıkması önemli bir gösterge. Fakat 4 kararsızdan sadece 1’i “muhalefet ekonomik sorunları çözer” diyor.
Muhalif liderlerin kameralar önünde bir araya gelip sosyo-ekonomik sorunlara somut öneriler getirmesi ve heyecan yaratıp umut aşılayan, yönetici kapasitesini kanıtlamış, özgürlükçü ve cesur bir adayda birleşmesi daha genç ve eğitimli olan bu kitlede muhalefet desteğini hızla artırabilir.
[1] https://www.politikyol.com/artmayan-muhalefet-oylari-nasil-yukselebilir/
Yoruma kapalı.