Kadınların yerel yönetimlerdeki yokluk sendromu en çarpıcı belediye başkanlıklarında yaşanıyor. Türkiye genelinde 30 büyükşehirden yalnızca 2’sinin belediye başkanı kadın. 51 il belediyesinde bir tane dahi kadın başkan yok.
29 Aralık 2022 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Muhtarlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlıklarının düzenlediği, İstanbul’un kadın muhtarlarının ve kadın belediye meclis üyelerinin katılımıyla gerçekleşen, ‘İstanbul’da Kadınlar: Yerel Yönetimlere ve Kararlara Katılım Çalıştayı’nın genel moderatörlüğünü üstlendim. Bu çalıştaya 36 muhtar ve 34 belediye meclis üyesi olmak üzere toplam 70 seçilmiş kadın katıldı.
1 tam gün süren çalıştayda aşağıdaki dört temel soruya yanıt arandı:
- Bir kadın olarak yerel yönetimlere katılımınızı teşvik eden süreci paylaşabilir misiniz?
- Adaylık ve seçim sürecini bir kadın olarak nasıl deneyimlediniz?
- Göreve geldikten sonra genel olarak vatandaşın kamu hizmetlerinden faydalanabilmesi, özelde ise kadınların ve kız çocuklarının hizmetlere erişimini artırmak ve güçlenmeleri için neler yaptınız?
- Önümüzdeki seçimlerde daha fazla kadının muhtar, meclis üyesi, belediye başkanı seçilebilmesi için önerileriniz nelerdir?
Çalıştay sonuçları İBB tarafından rapor haline getirilecek ve yakın zamanda kamuoyuyla paylaşılacak. Nihai olarak, çalıştay sonuçlarının gelecek yerel seçimlerde İstanbul’da kadın belediye başkanı, kadın muhtar ve kadın belediye meclis üyesi sayısının artmasına katkı sunmasını diliyorum.
ZORU BAŞARANLAR: İSTANBUL’UN KADIN MUHTARLARI
Türkiye’de kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkını 3 Nisan 1930 tarihinde kazandı. Kadınlar köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkını ise üç yıl sonra -26 Ekim 1933 tarihinde Köy Kanunu’nun 20. maddesinin değiştirilmesiyle- kazandı. Aradan geçen 100 yılda kadınlar ne yerel siyasette ne de genel siyasette hiçbir zaman eşit temsil (%50) edilemedi. Bırakın eşit temsil edilmeyi kadınların yerel yönetimlerde temsil oranı en fazla %10,14 oldu! [1]
Oysaki, eşitlik mahalleden başlar. Muhtarlık kurumu yerel demokrasinin beşiğidir, vatandaşa en yakın yönetsel birimdir. Ne yazık ki, yerel demokrasinin en küçük ve en önemli parçası olan muhtarlık kurumlarında kadın temsili çok az.
Cumhuriyetimizin 100. yılı olan 2023 itibariyle, İstanbul’un toplam 964 mahallesinden sadece 148’inde muhtarlık mührü kadınlarda [2]. Diğer bir ifadeyle, İstanbul’da kadın muhtar oranı yalnızca %15,35. İstanbul’da kadın muhtar oranının en fazla olduğu ilçe Beşiktaş, ardından Kadıköy geliyor. İstanbul’un Beşiktaş ilçesinde 23 mahalleden 14’ünü kadınlar yönetiyor, Kadıköy’ün ise toplam 21 mahallesinden 12’sinde muhtarlıklar kadınlara emanet. İstanbul’un 5 ilçesinde sadece bir kadın muhtarı var: Bağcılar, Bayrampaşa, Çatalca, Esenler, Sultangazi ve Tuzla’nın birer mahallesini kadınlar yönetiyor. İstanbul’un 5 ilçesinde bir tane bile kadın muhtar yok: Adalar, Arnavutköy, Bahçelievler, Kağıthane ve Sultanbeyli de tüm mahallelerde muhtarlık mührü erkeklerde [3].
Kadınlar “eril siyasette” var olma mücadelesi veriyor, çok boyutlu hak ihlalleri yaşıyor, ayrımcılığa ve dışlanmaya uğruyor, ötekileştiriliyor.
Halbuki, yerel demokrasinin kılcal damarı olan muhtarlık kurumu kadınların siyasete giriş kapısıdır ve eşitliğin merkezidir.
İSTANBUL’UN KADIN BELEDİYE MECLİS ÜYELERİ
2022’de yayımlanan “Yerel Yönetimlerde Kadın Temsili: İstanbul’un İlçe Belediye Meclisleri Üzerine Bir Araştırma” başlıklı makalemin sonuçlarına göre [4];
- İstanbul’un toplam 1.411 belediye meclis üyesinden yalnızca 265’i kadın. Bir diğer ifadeyle, İstanbul’un 39 ilçe belediyesinde kadın üye oranının ortalaması sadece %19. Bu durum, Türkiye geneli belediye meclis üyesi oranının (%11,01) biraz üzerinde.
- Kadıköy Belediyesi kadınların %35 temsil oranıyla (37 meclis üyesinden 13’ü kadın) ilk sırada, ardından %32 ile Bakırköy Belediyesi geliyor.
- Kadın belediye meclis üyesi oranı en düşük %7 (15 meclis üyesinden sadece 1’i kadın) ile Şile Belediyesi’nde ve Şile’yi %8 kadın temsil oranı ile Zeytinburnu takip ediyor.
Nitekim, belediyelerin karar organı olan belediye meclisleri de kadınlar için erişilebilir ve ulaşılabilir değil. Nihayetinde, İstanbul’un birkaç ilçesi dışında belediye meclislerini “erkek meclisleri” olarak tanımlamak yerinde olacaktır.
Özcesi, kadınlar için belediye meclis üyesi olabilmek ve meclis üyeliğini bir dönemden fazla yapabilmek hiç kolay değil.
SON SÖZLER
Kadınların yerel yönetimlerdeki yokluk sendromu en çarpıcı belediye başkanlıklarında yaşanıyor. Türkiye genelinde 30 büyükşehirden yalnızca 2’sinin belediye başkanı kadın. 51 il belediyesinde bir tane dahi kadın başkan yok. Benzer durum İstanbul için de fazlasıyla geçerli. İstanbul’un 39 ilçe belediyesinden sadece 1’inin (Sancaktepe Belediye Başkanı) başkanı kadın [5].
Sonuç olarak, kadınlar yerel siyasette türlü türlü zorluklara, cinsiyetçi tutum ve davranışlara sıklıkla uğruyor. Bir diğer ifadeyle, kadınlar görünen ve bilinen bir dizi sorunla karşı karşıya kaldığı gibi cam tavanlara ve cam duvarlara da çarpıyor. Kısacası, kadınlar “eril siyasette” var olma mücadelesi veriyor, çok boyutlu hak ihlalleri yaşıyor, ayrımcılığa ve dışlanmaya uğruyor, ötekileştiriliyor.
Oysaki, eşitlik ve adalet yerel demokrasinin vazgeçilmezidir. Kimsenin geride kalmadığı, kapsayıcı ve hakkaniyete dayalı yerel yönetimlerin anahtarı “eşit temsil” ve “eşit katılım” ilkeleridir. Dolayısıyla, kadınların olmadığı meclisler, kadınların olmadığı muhtarlık kurumları ve kadınların olmadığı belediyeler kabul edilemez!
Ezcümle, kadınsız yerel siyaset eksiktir, yarımdır ve kapsayıcı değildir.
—-
Kaynakça
[1] UN Women (2022). Women’s representation in local government: A global analysis. Erişim adresi: https://www.unwomen.org/sites/default/files/2022-01/Womens-representation-in-local-government-en.pdf.
[2] Bu veri İBB Muhtarlık İşleri Daire Başkanlığı’ndan alınmıştır.
[3] Independent Türkiye (2021). https://www.indyturk.com/node/425401/yaşam/i̇stanbulun-5-ilçesinde-hiç-kadın-muhtar-yok-en-fazla-kadın-muhtar-beşiktaş-ve.
[4] Kaşıkırık, A. (2022). Yerel Yönetimlerde Kadın Temsili: İstanbul’un İlçe Belediye Meclisleri Üzerine Bir Araştırma. Protokol Dergisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Stratejik Araştırma Merkezi.
[5] Kaşıkırık, A. (2023). Şehremaneti (Belediye) Kime Emanet?. Şehir & Toplum, Sayı:24, Marmara Belediyeler Birliği Yayını.