Avrupa’da Rusya’nın doğalgaz akışını önce sınırlaması kış aylarında da kesme olasılığının artmasıyla çoktan patlak gösteren kriz, enerji fiyatlarının seyrini Türkiye ekonomisini mevcut sorumsuz yönetimi eşliğinde kritik hale getiriyor
Petrol fiyatlarındaki anormal hareketler henüz bir dengeye oturmuş değil ve beklentiler hem yükseliş hem de düşüş için sağlam ekonomik temellere dayandırılarak yapılmakta. Küresel ekonomik aktivitedeki hareket sene başında varil Brent fiyatını 90-100 dolar aralığına taşıdı, ardından patlak veren Ukrayna işgali ile 147 dolar civarında zirveye ulaştı. Rusya yaptırımları, OPEC+’nın taahhüt ettiği üretim artışını gerçekleştirememesi uzun süre petrol fiyatını 100-110 dolar bandında tuttuysa da, yaz başından bu yana Fed’in faiz artışlarını sertleştirmesiyle başlayan ekonomik durgunluk korkuları ve Çin’deki sert yavaşlama varil başına Brent fiyatını yeniden 95-100 dolar arasına sıkıştırdı.
Her ne kadar Bakan Nebati cari açık geçen seneki 13 milyar dolar seviyesinden bu sene 45 milyar dolar civarına gideceğini kabul etse de, finansman tarafında döviz yokluğuna rağmen bir sorun yaşanmayacağından çok emin. Halbuki, merkez bankasının sene başından bu yana çeşitli polisiye önlemlerle toparladığı rezervlerden gizli kapaklı satışların TL’nin halen eriyen değerini baskılamak için kullanılan kısmı 70 milyar doları geçmiş, TCMB’nin de swap hariç net rezervleri eksi 55 milyar dolar civarına yapışmış durumda. Dolayısıyla, Avrupa’da Rusya’nın doğalgaz akışını önce sınırlaması kış aylarında da kesme olasılığının artmasıyla çoktan patlak gösteren doğalgaz krizi, enerji fiyatlarının seyrini Türkiye ekonomisini mevcut sorumsuz yönetimi eşliğinde kritik hale getiriyor.
İki önemli dönemeç var karşımızda. İlki Rus enerji bağımlılığından kurtulmayı hedefleyen Avrupa için hızlandırılan İran petrolünün piyasaya geri dönüşü anlaşması, diğeri ise olan OPEC+’nın üretim kesintisi planı.
İki önemli dönemeç var karşımızda. İlki Rusya yaptırımları ardından Rus enerji bağımlılığından tam olarak kurtulmayı hedefleyen Avrupa için hızlandırılan İran petrolünün piyasaya geri dönüşü anlaşması. Bu doğal olarak arzı artırıcı bir adım, ancak Asya’ya daha yoğun akan Rus petrolünün Avrupa’ya yöneldiği kısmının ne kadarını karşılayabileceği önemli bir kriter.
Diğer önemli dönemeç ise, Rusya işgali sonrası acil dönem hariç, uzun bir süredir yeşil enerjiye dönüş planlarının elle tutulur hale gelmesi sonrasında yeni kuyu yatırımlarından kaçan ve şimdi ekonomik durgunluk ufukta belirdikçe petrol fiyatlarından karını maksimize etme peşinde olan OPEC+’nın üretim kesintisi planı.
OPEC+ 2023’TE ÜRETİMİ FİYATI 100 DOLAR CİVARI TUTACAK ŞEKİLDE “DENGELEYECEK”
OPEC’in lideri Suudi Arabistan’dan hafta başında gelen açıklamaya göre zayıf vadeli işlem piyasası likiditesi ve makro-ekonomik korkuların neden olduğu son petrol fiyatı düşüşünü düzeltmek için grup üretimi azaltmaya hazır. Bu haber salı günü Brent fiyatını 100 dolara taşımaya yetti bile.
Prens Abdulaziz’e göre, ABD tarafından Rus petrolü için önerilen yaptırımlar, ambargolar ve fiyat sınırları etrafındaki talep yıkımı da fiyatların düşüşüne katkı yapmakta. Dolayısıyla, OPEC + ortakları arasında 2022’nin ötesinde yeni bir üretim anlaşması öneriyor.
Rusya liderliğindeki OPEC+ COVID-19 salgınına karşı Mayıs 2020’de uygulanan yaklaşık 10 milyon varil günlük üretim kesintisini temmuz ve ağustos aylarında üretimi günde 648.000 varil daha artırmayı kabul ederek tamamen tersine döndürmekteydiler. Biden’ın Kaşıkçı cinayetine rağmen Suudi Arabsitan ziyareti sonrası da eylül ayında üretim kotalarını günlük 100.000 varil daha artıracaklar.
Bir yandan Rusya-İran yakınlaşması izlerken, bir yandan da Avrupa’nın İran’la anlaşma yaparak kayıp Rus petrolünü ikame hedeflemesi oldukça ilginç bir gelişme. Ve çok yakında resmi hale dönüşmek üzere.
Bunun anlamı, en azından 2022 sonuna kadar varil başına petrol fiyatının 95-100 dolar civarında kalacağı. 2023 ortalarından itibaren sertleşmesi beklenen küresel durgunluk hikayesi içinde “petrol talebinin çökeceği” yorumları ise 2023 başından itibaren OPEC+’nın kendini korumaya almasıyla sonuçlanacak anlaşıldığı üzere. İran petrolü anlaşmasının da etkisini görmek istiyor OPEC+.
Bir miktar açıklaması yok ancak anlaşılan petrol fiyatının dramatik düşüşlerinin önüne hızla geçilecek bir anlaşma çıkacak. Talep çöküşü spekülasyonları gerçekleşmez ise de, ekonomik yavaşlamanın hızına paralel üretim kesintileri devreye girecek. 2023 için hedef, varil Brent fiyatını 100 doların altına fazla indirmemek.
İRAN PETROLÜ SON ÇEYREKTE HIZLA PİYASAYA GİREBİLİR
İran tarafındaki gelişmeler de bu açıdan önemli. Bir yandan Rusya-İran yakınlaşması izlerken, bir yandan da Avrupa’nın İran’la anlaşma yaparak kayıp Rus petrolünü ikame hedeflemesi oldukça ilginç bir gelişme. Ve çok yakında resmi hale dönüşmek üzere. Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi ve İran’la nükleer anlaşma müzakerelerinin koordinatörü Borrell’in açıklamasına göre sürece dahil olan ülkelerin çoğunluğunun onayı ardından hızla beklenen ABD onayı ardından anlaşma bu hafta sonu açıklanabilir.
İran ham petrolünün geri dönüşü belirsiz ancak 2015 nükleer anlaşması şartlarında imzalar atılırsa, Basra Körfezi ülkesinin üretimi de ihracatı da hızla artacak.
AB ülkelerinin Rusya’dan deniz yoluyla ithal ettiği ham petrol Ukrayna işgali öncesi seviyenin üçte ikisi olsa da halen günde yaklaşık 1,2 milyon varil. Aralıkta yürürlüğe girecek yaptırımlarsa bu akışı tamamen engelleyecek.
AB ülkelerinin Rusya’dan deniz yoluyla ithal ettiği ham petrol Ukrayna işgali öncesi seviyenin üçte ikisi olsa da halen günde yaklaşık 1,2 milyon varil. Aralıkta yürürlüğe girecek yaptırımlarsa bu akışı tamamen engelleyecek. İran’dan gelecek sevkiyatlar boşluğu doldurmak ve fiyatları zıplatmamak açısından çok değerli.
İran Ham Petrol Üretimi
2016’da nükleer anlaşma sonrası İran petrolü serbest bırakıldığında, eklenenin çok üzerinde geldi ve 12 ay içinde üretimi günde yaklaşık 1 milyon varilden hızla 3,8 milyon varile çıkardı. İhracatı limanlarından organize bir şekilde planlayarak daha da hızlı artırdı.
Bloomberg kaynaklarına göre İran bugün anlaşma yapılması halinde aynı başarıyı gösterecek keza depolarında neredeyse anında piyasaya sürülebilecek tahmini 100 milyon varil ham petrol bulunuyor.
Dolayısıyla, OPEC+ üretim kesintilerine başladığında, İran yaptırımların hafifletilmesinden sonraki üç ay içinde günde 900.000 varil üretim ekleyebilir, altı ay içinde mevcut 2,5 milyon günlük üretim kapasitesini günde yaklaşık 3,7 milyon varillik tam kapasitesine ulaştırabilir. Avrupa’ya anlaşmayı izleyen üç ayda hızla günde 650-700 bin varil ham petrol satma potansiyeli mümkün.
PETROL FİYATI 2023’TE NE YÖNE?
Dinamikler karışık: Rus yaptırımlarının küresel petrol arzını ne kadar etkilediği, İran petrolünün miktarı, OPEC+’nın 2023 üretim kesintisi detayları ve tabi küresel ekonomideki yavaşlama hızının petrol talebini ne kadar düşüreceği.
Her bir faktörün içinde birçok kademeli ve öngörülmesi zor olan değişken var. Tahminlerin ana aksı ise 2022 ve 2023 sonunda petrol fiyatının 85-65 dolar civarında olacağı ile 100-120 dolara yöneleceği.
Uluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre, temmuzda Rus petrol üretimi, %3’ten daha az bir düşüşle savaş öncesi seviyelerin sadece 310.000 varil / gün altında ancak toplam petrol ihracatı yaklaşık 580.000 varil / gün azaldı. Rusya petrolü Asya’ya daha ucuza vermekte ve Çin, haziranda Rus ham petrolünün en büyük ithalatçısı olarak AB’yi geride bıraktı bile.
OPEC ise, 2023 dünya talep büyüme tahminini değiştirmeden günlük 2,7 milyon varilde bıraktı ve üye olmayan ülkelerden gelen arzın da günlük 1,71 milyon varil artmasını bekliyor, bu da OPEC’in piyasayı dengelemek için yaklaşık günlük 900.000 varil daha fazla pompalaması gerekeceği anlamına geliyor. İran petrolünün devreye girmesi halinde fazladan gereken üretimin iki katı sağlanmış olacak.
Bunun anlamı da OPEC+’nın petrol fiyatını 100 dolar civarında tutmak için günlük 1 milyon varillik üretim kısıtlamasının yeterli olabileceği. Küresel ekonomik yavaşlamaya bağlı talep tarafında olası bir düşüşün seviyesi de OPEC+’nın bu 100 dolar civarında istikrarlı petrol fiyatı için kısıntıyı nereye taşıyacağını belirleyecek.
