Kent merkezlerimizi kirli hava partikülleri ile dolduran sadece araba dumanları değil! Hava kirliliği neden yükseliyor, en çok kimler etkileniyor ve bu konuda ne yapabiliriz?
Hava kirliliği neden hızla büyüyen bir endişe kaynağı haline geldi?
Hiçbir şey, yaşamdan ve nefes almaktan daha hayati değildir: Bir ömür boyu, akciğerlerinizden yaklaşık 250 litre hava geçmektedir. Ancak yoğun bir şehir caddesinde yürüdüğünüzde tek bir akciğerde 20m kirli partikülü solumuş olacaksınız.
Zehirli hava, ölümlerin dokuzda birini kapsayan erken ölümlerde en büyük çevresel risktir. Yılda 7 milyon insanı öldüren HIV, tüberküloz ve sıtmadan çok daha fazlası. Dünya Sağlık Örgütü’nün hava kirliliği sorumlusu Dr. Maria Neira’ya göre, hava kirliliği küresel bir halk sağlığı aciliyetidir.
Bize ne kadara mal oluyor?
2016 Dünya Bankası raporuna göre, kaybedilen hayatlar ve kötü sağlık durumları da muazzam bir ekonomik yüktür: 2013’te iş gücü kaybında 225 milyar dolar veya refah kayıpları eklendiğinde yılda yaklaşık 5.11 dolar (yaklaşık 1 milyon dakika). Bu rakam “uyandırma çağrısı” olarak adlandırıldı.
Gelişmekte olan dünyada hava kirliliği daha da kötüleşiyor ve bazı gelişmiş ülkelerde daha iyi hale gelirken, bedenlerimiz ve zihinlerimize ne kadar kapsamlı bir şekilde zarar verdiği konusundaki bilgimiz daha da artıyor.
Kirli hava yüzyıllardır bizimle birlikteydi -daha önceleri sadece onunla birlikte yaşıyorduk- ve hiç kimsenin ölüm belgeleri üzerinde ölüm nedeni olarak hava kirliliği yazmıyordu. Sadece son yıllarda, sağlığa verilen zarar netleşti ve son yıllarda sağlık krizi, araştırma ifşaatları, hükümet yasal yenilgileri ve Volkswagen dizel skandalı sayesinde büyük ilgi gördü.
Fakat duman bulutunda gümüş bir kaplama var: Ve durdurmak için yapılacak faaliyetler sadece acil fayda sağlamakla kalmaz, aynı zamanda iklim değişikliğiyle uzun vadede savaşmasına da yardımcı olur.
Kimler etkileniyor?
Neredeyse herkes. Dünya nüfusunun %90’ından fazlası, hava kirliliğinin yönergelerinin olduğu yerlerde yaşamaktadır. İnsanlığın büyük nüfusunun yaşadığı, trafiğin, kirli endüstrinin olduğu ve atıkların açık yakıldığı güney ve doğu Asya bölgeleri en kötü durumda olanlardandır.
Hindistan, dünyadaki en kirli 50 şehrin neredeyse yarısına sahip, Çin’in sekiz ve İran’ın üç şehri de listede var. Afrika son derece kirli ama çok az ölçüldü: 2015 yılında Paris’in tüm kıtadan üçten fazla izleme istasyonu vardı.
Ortalamaya göre en kötü durumda olan 20 ülke:
(PM2.5 yıllık ortalama, metreküp başına mikrogram)
- Zabol İran 217
- Gwalior Hindistan 176
- Allahabad Hindistan 170
- Riyad Suudi Arabistan 156
- Al Jubail Suudi Arabistan 152
- Patna Hindistan 149
- Raipur Hindistan 144
- Bamenda Kamerun 132
- Xingtai Çin 128
- Baoding Çin 126
- Delhi Hindistan 122
- Ludhiana Hindistan 122
- Dammam Suudi Arabistan 121
- Shijiazhuang Çin 121
- Kanpur Hindistan 115
- Khanna Hindistan 114
- Firozabad Hindistan 113
- Lucknow Hindistan 113
- Handan Çin 112
- Peşaver Pakistan 111
Ancak hava kirliliği hala zengin ülkeleri de etkiliyor. Neira, “Son 50 yıla baktığımızda eğilimler olumlu, ama kaç ölümün kabul edilmeye hazır olduğuna bağlı” diyor. “Avrupa’da hala yılda 500.000 ölüm var ve bu tamamen kabul edilemez.”
Çocukların gelişmekte olan organları savunmasızdır, ancak 300 milyon insan aşırı hava kirliliğine sahip yerlerde yaşamakta ve günümüzde zehirli dumanlar uluslararası ölçütlere göre altı kat daha fazladır.
Farklı hava kirliliği türleri de var mı?
Evet. En çok zarar veren ancak en iyi anlaşılan minik partiküller. Bunlar sadece akciğerlere zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda kan dolaşımına da girer. Beyin dâhil olmak üzere hayati organlara girmeyi düşündükleri ve laboratuar hayvanlarında karaciğer, dalak, böbrek ve testislere ulaştıkları gözlemlenmiştir.
Parçacıklar, siyah karbon, nitratlar, sülfatlar, amonyak veya mineral tozdan oluşabilir. Çoğu, sürüş, ısıtma, enerji santralleri ve endüstri için fosil yakıtlar veya odun yakılarak üretilir.
Bazı ülkelerde, örneğin kömürle çalışan elektrik santrallerinde ve araçlarda iyileştirmeler yapılırken, diğer kaynaklar geride kalmıştır. Tarım, çiftlik hayvanlarının gübresinden gelen amonyak ve özellikle de ekinlerin ekildiği ve tomurcukların yayıldığı ilkbahar mevsiminde şehirlere giren partiküller bir kirlilik kaynağıdır.
Dizel araçlar tarafından üretilen nitrojen dioksit, sadece partiküller oluşturmaz, aynı zamanda bir gaz olarak solunduğunda zarar vermeye başladığı bilinmektedir. Örneğin, Britanya’nın büyük bir kısmında yasadışı olarak yüksektir, örneğin, yaklaşık 23.500 erken ölümle sonuçlanmaktadır.
Diğer kirleticiler arasında genellikle araç yakıtlarından sıyrılan ancak gemi ve havacılık yakıtlarında hala çok yüksek olan kükürt dioksit bulunmaktadır. Güneşli günlerde oluşan yer seviyesindeki ozon, insanlara zarar verirken aynı zamanda ekinlere de zarar verir: Küresel buğday ürününün % 7-12’sinin kaybedileceği tahmin edilmektedir. Hindistan’da, mahsul verimi ozon tarafından% 28 azaltılmıştır.
Toz fırtınaları ve orman yangınlarından gelen duman gibi bazı doğal hava kirliliği kaynakları vardır, ancak insan kaynaklı kirlilik bu değerleri aşmaktadır. DSÖ’ ye göre, dış hava kirliliği 4,2 milyon erken ölüme neden olmaktadır.
İçeriden ne haber?
Bu aynı zamanda 3.8 milyon ölümcül hastalığa neden olan büyük bir katil. (Bazı insanlar kapalı ve açık hava kirliliğine maruz kalmaktadır). Dünya nüfusunun yarısı odun, gübre ve odun kömürü gibi kirli yakıtlar ile açık ateşlerde pişirir ve fitil lambalarındaki gazyağı da tehlikeli duman üretir.
Daha fazla insan daha iyi yakıtlara erişiyor. Örneğin, Çin’de Xuanwei’deki çiftçiler, evlerinde bacalı sobalara geçtiğinde akciğer kanseri vakaları %40 oranında azaldı. Ancak dünya nüfusunun artmasıyla birlikte, iç mekan kirliliğine maruz kalan insanların sayısı azalmıyor.
Hava kirliliği ne gibi zararlar veriyor?
Hava kirliliğinin ne tür bir zarar vermediğini sormak daha kolaydır. Araştırma şu anda zehirli havayı sadece vücudun hemen hemen her bölümüne değil, aynı zamanda zihnine de bağlamaktadır.
Zehirli havanın tehlikeleri şaşırtıcı bir şekilde yeni bir keşiftir. Hava kirliliğini akciğer hastalıklarına, kalp krizlerine ve felçlere bağlayan dönüm noktası araştırması – Harvard altı şehir araştırması – ilk olarak 1993 yılında yayınlandı. O zamandan beri kirli hava diyabet gibi diğer birçok duruma bağlıydı. Bir çalışmaya göre, hava kirliliği 2016 yılında bu hastalığın 3.2 milyon yeni vakasına neden olmuştur. Alzheimer hastalığı gibi böbrek hastalıkları da hava kirliliğinden etkileniyor gibi görünmektedir. Deri de kirli havalarda daha hızlı yaşlanır.
Bebekler ve çocuklar üzerindeki araştırmalar özellikle endişe verici. Yakın zamanda yapılan bir çalışma, toksik havanın, düşük doğum ağırlığı riskini önemli ölçüde artırdığını ve sağlığa ömür boyu zarar verdiğini ortaya çıkarmıştır. Doktorlar bu bulguyu tek başına “halk sağlığı felaketi” olarak adlandırdılar.
Milyonlarca prematüre doğum, hava kirliliğine bağlanabilir; Başka bir çalışma, doğum kusurlarına ve diğeri de bebek ölümlerine olan bağlantıyı sağlar. Annelerin plasentalarında kirlilik parçacıklarının ilk doğrudan kanıtı olarak ortaya çıkarılmıştır. Baş araştırmacı, “Bu endişe verici bir sorundur – bir anne nefes aldığında hava kirliliğinin fetüs üzerindeki etkisi arasında büyük bir ilişki vardır” dedi.
Çocuklar büyüdükçe, astım ve bodur akciğer büyümesi, okulda öğrenme yeteneği gibi vakalar da hava kirliliği ile bağlantılı ciddi sorunlardır.
7 milyon yıllık tahmini ölüm sayısının, sadece hava kirliliğinden kaynaklanan ölümle bağlantılı beş ölüm nedenini içerdiğinden, az tahmin edileceği kesindir. Geliştirilmiş modelleri kullanan ilk tahminler, partikül kirliliğinden toplam 9 milyon rakamı ortaya koymaktadır.
Ancak araştırmacılara göre bu zarar sadece “buzdağının görünen kısmı”dır . Bunun nedeni, hava kirliliğine her zamanki maruz kalmanın, doktoru ziyaret etmese bile bir şekilde neredeyse herkesin sağlığına zarar vermesidir.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre: “[Dış] hava kirliliğinden kaynaklanan hastalık yükünün büyük ölçüde artması bekleniyor”.
Kendimi koruyabilir miyim?
Hava kirliliği konusundaki endişelerin artması, çok sayıda koruma ürününün ortaya çıkmasına neden oldu. Maskeler artık yaygın olarak tanıtılıyor, ancak uzmanlar, yüzünde hava geçirmeyen bir mühür bulunmadıkça, sınırlı bir kullanım olduğunu söylüyorlar.
Dev kuleler, sokaktaki banklar ve yaşayan yeşil duvarların kirli havayı filtrelemesi önerildi. İngiltere’de havayı süzerek seyahat eden yeni bir otobüs modeli hedefleniyor. Ağaçlar da kirliliğe yol açan esintileri engelleyerek yardımcı olabilirler.
Diğer öneriler kirlilik izleme uygulamalarıdır, bu yüzden insanlar şehir yürüyüş rotalarından kaçınmayı seçebilirler.
Arabalardaki insanlar, kabindeki dumanlar sıkışıp kaldıkça, genellikle dışarıdakilerden daha fazla kirliliğe maruz kalmaktadır. Şehir merkezine çarpmadan önce arabanızdaki hava sirkülasyonunu kapatmak kesinlikle iyi bir fikir.
Omega yağlarının ve B vitamininin hava kirliliğinin yol açtığı hasara karşı bir miktar koruma sağlayabileceğine dair bazı kanıtlar da vardır.
Bu semptomlar düzeltilebilir mi?
Evet. Küresel sağlık durumunun üstesinden gelmenin tek pratik yolu, kirlilik düzeylerinin kaynağını azaltmaktır. Kings College Londra’da Dr. Gary Fuller, “Etik açıdan yanlış olan bir durum var” diyor: “Mağdurların, asıl suçluların yerine davranışlarını değiştirmelerini istemek doğru değildir.”
En çok suçsuz insanlar hava kirliliğine maruz kalıyor. “Hava kirliliği sorununun kalbinde çok büyük adalesizlikler var” diyor Fuller. “Havalarımızı atıklarını bertaraf etmek için kullanan kirleticiler ortak bir kaynağı yok ediyor ve eylemlerinin tam maliyetinden kaçınıyor.”
Sırada ne var?
Çözümler eşzamanlı olarak inanılmaz derecede zordur ve kimse harekete geçmez çünkü hem yeni teknolojilere ihtiyaç duyulmuyor hem de çözümler genellikle politik olarak bir kar sağlamaz.
Neira, “Sahip olmamız gereken iki büyük geçiş var” diyor. “Biri sağlıklı bir enerji geçişidir, diğeri ise sağlıklı şehir planlama geçişidir. Kömür kullanımını durdurmalı, şehirlerde özel araçların yoğun kullanımını durdurmalı ve binalarımızı daha verimli hale getirmeliyiz. ”
Kömür yakma, küresel olarak azalmakta ve Çin, endüstriyel kirliliğin hızla nasıl dizginlenebileceğini göstermiştir. Hava kirliliği “kirlilik savaşı” nın ilan edilmesinden sadece dört yıl sonra azaldı. Ancak dünyanın dört bir yanındaki şehirler hızla büyüyor, 4,2 milyar şehir nüfusu 2050’ye kadar 6,7 milyar dolara çıkıyor.
Bu genişletilmiş şehirlerin nasıl inşa edildiği hayati önem taşıyor: Fuller gibi uzmanlar: “Şimdi yanlış anlıyorsak ağır bir bedel ödeyeceğiz.”. Hareketlilik, yürüme, bisiklete binme ve toplu taşıma araçlarına odaklanılmalıdır. Elektrikli araçlar bile yol aşınması ve fren tozundan kaynaklanan hava kirliliğini arttırır. Kalan arabalar ve kamyonlar kontrol edilmeli ve daha sıkı kirlilik kontrollerine bağlanmalıdır.
Binalar yenilenebilir enerji kullanılarak ısıtılmalı ve soğutulmalı ve atıklar sıkı kontroller olmaksızın kesinlikle yakılmamalıdır.
Bazı yerlerde ilerleme kaydediliyor. Bazı Hollandalı ve Danimarkalı kasabalar sırtlarını arabalara çevirdiler ve Güney Kore’de otobüs şeritleri ve yeni bir nehir lehine 15 otoban yıkıldı. Ancak bazı otomobil lobilerinin ve araba üreticilerinin temiz hava soluyan vatandaşlara karşı engelleri var.
İspanya’da eski sağlık bakanı olan Neira, politikacıların sağlık kartını oynaması gerektiğini söylüyor: “Astım vakalarını azaltırsanız, herkes bunu sevecektir.” Bisiklete binme gibi aktif seyahatler ise obezite hastalarında azalma sağlayacaktır.
Hava kirliliğinin sona erdirilmesi için uygulanması gereken acil durum meselesinin, siyasi anlamda ciddi bir irade sorunu olduğunu düşünen Neira ekliyor: “Çok fazla fikir ve çözüm var ve bu ciddi bir liderlik gerektirir.”
(Bu makale The Guardian yazarı Damian Carrigton tarafından yazılmış, Politik Yol için Türkçe’ye çevrilmiştir.)
Makalenin orijinali için: https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/05/air-pollution-everything-you-should-know-about-a-public-health-emergency
