Bağcılık tarımın en önemli kollarından biri olmakla birlikte, yüksek katma değer yaratan ürünleri ile birlikte daha da ön plana çıkma potansiyeli bulunmaktadır. Bugün ülkemizde hububat tarımından sonra kültüre alınan bitkiler içinde bağ önemli bir yere sahiptir. 2016 yılı verilerine göre toplam bağ alanı bakımından dünya ülkeleri arasında 5. ve yaş üzüm üretimi bakımından da 6. sırada bulunan ülkemiz bağcılığı, birinci derecede çekirdeksiz ve çekirdekli kuru üzüm, ikinci derecede de sofralık üzüm üretimi olarak tanımaktadır. Ama bu sektörde en yüksek katma değer sağlayan şarap için benzer bir şey söylemek çok zor gözükmektedir. Geçen hafta, “Şarabın Anadoludaki Kaderi” isimli yazımda, şarabın Osmanlıdan günümüze yaşadığı makus talihine değinmiştim.
Yüksek Katma Değerli Ürünlere Verilecek Güzel Bir Örnek
Türkiye ekonomisinin orta gelir tuzağında kurtulabilmesi için yüksek katma değerli ürünlere yönelmesi gerektiğini biliyoruz. Tarımda da yüksek katma değerli ürün niteliğine örnek olarak ise şarap sektörü gösterilecektir. Bir Konya ili büyüklüğüneki Hollanda, yüksek katma değerli tarımsal üretimi ile ön plana çıkmaktadır. Hollanda yüksek katma değerli tarımsal ihracatı türkiye tarımsal ihracatının yaklaşık 6 katıdır. Avrupa birliğin özellikle Ortak Tarım Politikaları birlikte, tarımda en büyük ihracatçı bir bölge haline gelmesine yol açmıştır. Dünya tarımsal ihracatın yaklaşık %40’ını tek başına AB yapmaktadır. Burada özellikle katma değerli tarım ürünlerinin ön plana çıktığının altını bir daha çizmek isterim.
Şekil1. Türkiye’de Bağcılık İhracatı
Türkiye yaklaşık 700 milyon dolar bağcılık ihracatı bulunmaktadır. Bunun %71 yaş üzüm, %27’si kuru üzüm ve yalnızca %2 şarapdan elde edilmektedir. Türkiye dünya kuru üzüm ihracatının %10’u karşılarken, yaş üzümün %6’sını karşılamaktadır. Fakat toplam bağçılık sektörü göz önüne alındığında bu oran %1’e gerilemektedir.
Şekil 2. Dünya Bağcılık İhracatı
Dünyada bağcılı ihracatından elde edilen gelir 44 milyar doları geçmektedir (2013 yılı FAO verileri). Bu ihracat gelirini %78,2 ile şarap almakla birlikte, Üzümde bu oran 17,8 ve kuru üzümde ise 4,0 olarak gerçekleşmektedir. Burada da yüksek katma değerli ürünün (şarap) dünya bağcılık ihracatının lokomotifi olduğu ortaya çıkmaktadır.
Akdeniz Havzası Şaraptan Yüksek Katma Değer Elde Ediyor
Türkiye’nin aksine dünyada üretilen üzümlerin çok büyük bir bölümü şaraba işlenmektedir. Özellikle Avrupa başta olmak üzere, Kuzey ve Güney Amerika’nın bağcılık yapılan ülkelerinde elde edilen üzümlerin tamamı, Avustralya’da üretilen %40’ına, ABD’de %35’ine yakın bir kısmı bu amaçla kullanılmaktadır. Dünyada üzüm ve kuru üzüm üretiminde önemli ülkeler arasında yer alan ülkemizde, hammaddesi üzüm olan şarap üretimi için aynı şeyi söylemek imkansız. Dünya şarap üretiminde en önemli ülkeler Akdeniz ülkeleri gelmektedir ( Fransa , İtalya ve İspanya).
Türkiye bağcılık potansiyeli bakımından dünyada önemli ülkeler arasına girmesine rağmen, dünya toplam bağcılık sektöründeki ihracat içindeki payı giderek azalmaktadır. Şarabın katma değerinin üzüm ve kuru üzüme göre daha iyi olması ve dış ticaret hacminin 16 milyar doların üzerinde gerçekleşmesi, yüksek katma değerli ürünlerin ne kadar önemli olduğu konusu gündeme geliyor.
Yüksek ÖTV + TEKEL Özelleştirmesi = Ömer Hayyam
Ülkemizde şaraplık üzüm üretimi teşvik edilmesi gerekirken bir dönemde, şarap üretimindeki ÖTV vergilerinin aşırı bir şekilde yükseltilmesi, hem şarap üretimini hem de şaraplık üzüm üretimine büyük bir darbe vurmuştur. Bu durumlara ek olarak TEKEL’in özelleştirmesi ise dolaylı olarak ta bu sektörü olumsuz etkilemiştir. Ülkemizde uygulanan bu tür yanlış vergi ve özelleştirme politikalarına Ömer Hayyam’dan bir dörtlükle karşılık verelim.
Dünyada akla değer veren yok madem,
Aklı az olanın parası çok madem,
Getir şu şarabı, alsın aklımızı:
Belki böyle beğenir bizi el alem!
