Sürreal para politikasına geçildiği andan itibaren ekonomik dengelerin bozulacağını düşünen oyuncular toplarını alıp yavaş yavaş oyundan çekilmeye başladılar. Sistemde yeterli miktar top kalmayınca da oyunun keyfi kaçmaya başladı.
Eskiden mahalle aralarında top peşinde koşturup futbol oynamayan yoktur. Takımlar kurulur taştan kaleler yapılır, topu olan arkadaş gurur içinde oynayacağı takımını seçer ve kıyasıya bir rekabetle kuralları belli bu güzel oyunu oynardık. Bazen oyun tüm keyfiyle devam ederken dışardan iri yarı yaşça büyük ve mahallede çekinilen bir ağabey gelir, zorla bir takıma girer, kuralları kendine göre belirler, canı istediğinde değiştirir ve oyunun keyfini bozardı. Kafasına estiğinde topa da el koyar ve kimseyi oynatmazdı. Zaten oyunun keyfi kaçtığı için kimse de oynamak istemezdi.
2002 yılında dalgalı kur sistemine geçtiğimiz andan 2021 Aralık ayına kadar, döviz piyasası da birçok katılımcının olduğu, herkesin pozisyonuna, beklentisine göre alım ve satım yaptığı bir futbol sahası gibiydi. Kuralları ve otokontrolü vardı. En büyük otokontrol Merkez Bankasının belirlediği para politikası faiziydi ve TL’den vazgeçmenin bedelini enflasyonu kontrol altına almak ve fiyat istikrarını sağlamak üzere belirlenmiş bu faiz ile öderdi.
Sürreal para politikasına geçildiği andan itibaren ekonomik dengelerin bozulacağını düşünen oyuncular toplarını alıp yavaş yavaş oyundan çekilmeye başladılar. Sistemde yeterli miktar top kalmayınca da oyunun keyfi kaçmaya başladı. Zaten 2019 yılından beri oyunda olan ama kendisini çok hissettirmeyen Merkez Bankası oyunu devam ettirmek, sanki eski kurallar varmış gibi yaparak oyuna daha da çok dahil olmaya başladı.
Oyunun kurallarını her gün oyuncular aleyhine değiştirerek oyunu karmaşık bir hâle getirmeye başladı. Son zamanlarda oyuncuların ellerini, gözlerini, ayaklarını da birer birer bağlamaya başladı. Hareket edemeyen oyuncular topa bırakın vurmayı dokunamamaya başladılar. Hatta topları da koyduğu kurallarla toplamaya başladı. İhracatçıdan, turizmciden aldığı topları sahaya boca ederken eli kolu bağlı oyunculara sanki top oynamak serbestmiş izlenimi vererek dışardan kaş göz işaretiyle vurmamaları için uyardı. Oyunun saatlerini kısıtlayarak sahayı erken boşaltmaları konusunda da uyarılarda bulundu.
Elinde hâlâ top olanların toplarını almak, her an patlayabilecek bir topla değiştirmek için de cazibeli görünen ürünler sundu. Dikkatli okuyucunun Kur Korumalı Mevduattan bahsettiğimi hemen anladığını biliyorum.
Yapılan müdahaleler, arka kapıdan yapılan satışlarla oyun sahası tamamen Merkez Bankasına kalınca, bankalara sayısını kaçırdığımız miktarda düzenleme getirerek döviz mevduatları konusunda baskı yapılmaya başlanınca haliyle kur da bir yere kıpırdayamaz oldu. Asıl problem enflasyon bir köşede dururken, tasarruf eden ve mevduatta kalan tüm yatırımcılar para kaybetmeye başlayınca şikayetler gelmeye ve bu ürünün bir cazibesi olmadığı anlaşılmaya başlandı.
Bunun üzerine, üzerlerinde ceza baskısı olan bankalar düzenlemelerle belirlenen oranları tutturmak için KKM’yi ve TL’yi cazip hâle getirmenin yollarını aramaya başladılar. Zaman daraldıkça üzerlerindeki baskıyı hafifletmek ve cezadan kurtulmak için ya yüksek faizli mevduat almaya ya da KKM’yi cazip hale getirecek başka yöntemlere başvurmaya başladılar.
Finans bilimindeki temel faktör faizdir, onu da enflasyon belirler
Birbirleri ile yaptıkları rekabet TL faizlerini %30’lara kadar yükseltti. KKM yaptırmak için ise türev enstrümanlar kullanılarak getiriler artırılmaya çalışıldı. Hatta süslü sloganlar eşliğinde mevduat sahiplerine liralaşarak da yüksek getiri elde edilebileceği algısı yaratılmaya çalışıldı. “KKM’ye Teşvik Primi ile Liralaşma Uygulaması” bunlardan biri.
Biraz hesap kitap
Bankaların bir ay vadeli TL’ye verdiği faizlerin ortalamasını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından rahatça bulabilirsiniz.
- Seçenek (“KKM’ye Teşvik Primi ile Liralaşma Uygulaması”)
100 $’ınız var ve bu seçeneği seçtiniz. Çevrim kurunun 18.78 olduğunu düşünelim. Yani 100 $’ınızı TCMB’ye vererek karşılığında 1878 TL alıyorsunuz. 3 ay vadeli bağladığınız bu TL mevduatınızın faiz oranı bugünkü sınırlamalar nedeniyle %12. Teşvik primi de bir opsiyondan oluşuyor.
| 1.Seçenek | |
| Toplam Dolar Tutarı | 100 |
| TL Faiz Oranı | 12% |
| Vade (3 ay ) Gün | 90 |
| KKM Dönüşüm Kuru | 18.78 |
| Toplam TL Tutar | 1878 |
| Vade Sonu TL Tutar | 1933.568 |
| Başa Baş Kur | 19.3356 |
| Teşvik Primi | 1.50% |
| USD Tutarı | 1.5 |
| TL Karşılığı (Vadede Ödeniyor) | 28.17 |
| Toplam elinize geçecek tutar | 1961.738 |
| Bunun Karşılık Geldiği Faiz | 18.08% |
Banka bu teşvik primini tabii ki bedava vermiyor. Vade sonunda alacağınız TL’ye karşılık gelen 19.3356 kurundan size vade sonunda 100 $ satma hakkı alıyor. Vade sonunda, yani 90 gün sonra piyasadaki kur 19.3356’nın üstündeyse banka hakkını kullanıp size dolar satmıyor ama TCMB kurun yükselişine karşı sizi koruyor. Normalde teşvik primini peşin almanız gerekirken ve üstelik bu primi dolar olarak ödemeleri gerekirken bunu vade sonunda ödüyor ve TL olarak ödendiği için de eğer servetinize dolar olarak bakıyorsanız ödenen teşvik primi için kur riskine maruz kalıyorsunuz.
Yapılan müdahaleler, arka kapıdan yapılan satışlarla oyun sahası tamamen Merkez Bankasına kalınca, bankalara sayısını kaçırdığımız miktarda düzenleme getirerek döviz mevduatları konusunda baskı yapılmaya başlanınca haliyle kur da bir yere kıpırdayamaz oldu.
Bu noktada başka bir durum var. Kur 90 gün sonra TCMB’nin hâlâ döviz satışı nedeniyle baskı altındaysa bu sefer 19.3356’dan Dolar almak zorunda kalıyorsunuz veya o gün piyasadaki kurla arasındaki fak hesaplanarak hesabınızdan alınıyor. Örneğin TCMB’nin kuru hâlâ dolar satarak baskıladığını ve spot piyasada kurun 19.00 olduğunu varsayalım. Bu takdirde (19.00-19.3356) * 100$ = 33.56 TL zarar ediyor ve bunu ödüyorsunuz. Unutmadan söylemekte fayda var. Bankanızın bu opsiyonu kullanıp size dolar satmasını zararı realize ettirmemesini isteyebilirsiniz.
- Seçenek (%24’le TL mevduat yapmak)
100$’ınızı bozdurup yukarıda belirtildiği kadar TL’nizi alıp düz mevduat yapıyorsunuz.
| 2.Seçenek | |
| Toplam Dolar Tutarı | 100 |
| TL Faiz Oranı | 24% |
| Vade (3 ay ) Gün | 90 |
| KKM Dönüşüm Kuru | 18.78 |
| Toplam TL Tutar | 1878 |
| Vade Sonu TL Tutar | 1989.14 |
| Başa Baş Kur | 19.8914 |
Gayet basit bir hesaplama ile daha yüksekten bir faizle mevduat yaptığınız için başa baş noktanız tabii daha yüksek oluyor. Karşılaştırma yapmak gerekirse Teşvik Primli KKM yapanın kuru 19.3356 olurken sizin başa baş noktanız daha yüksek, yani 19.8914 oluyor. Vade tarihinde spot piyasada kur 19.8914’ten yüksek ise daha az dolar alıyor yani zarar ediyorsunuz. Eğer kur yine TCMB tarafından baskılanmışsa ve yukarıdaki örnekteki gibi 19.00 olmuşsa bu sefer 104.69 $ alabilecek duruma geliyorsunuz. Yani yıllık dolar faiziniz %18.76’ya gelir.
Durun bitmedi. Mevduata koyduğunuz TL için yukarıdaki gibi bir ürünle mevduatınıza süslü bir slogan olan “teşvik” ile prim alabilirsiniz. Yani 19.3356’dan bankaya, size 100 $ satma hakkı verdiğinizde ilave %1.5 (yıllık %6) primi de alabilirsiniz. Ama spot kur 19.00 olursa bu seviyeden dolar alamaz 19.3356’dan almak zorunda kalırsınız. Üzülmeyin bu durumda da dolar faizi senelik %11.5 + %6 = %17.5’e gelir.
Yaklaşan fırtınayı görüyorsanız büyük balığı tutmak için denize açılmanın da büyük bir bedeli olacağını unutmayın.
Her şey bu kadar toz pembe değil tabii. Eğer TL, dolar karşısında değer kaybedip sizin başa baş noktanızın da üstüne çıkarsa dolar ana paranızdan kaybetme riski ile karşı karşıya kalırsınız.
Bana Risk Profilini Söyle Seçenek Sunayım…
Buraya kadar yapılan hesaplamalar sonrasında ne yapacağım diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Cevap yine sizde aslında yeter ki şu sorulara cevap verin.
- TCMB kuru baskılamaya devam eder mi?
- Benim vademe kadar dayanacak yeterli rezervi var mı?
- Bankalar yeteri kadar TL aldıklarında bana hâlâ yüksek TL faizi verirler mi?
- KKM’den çıkış geçtiğimiz iki haftada olduğu gibi hızlanıp kur hareketlenmeye başlarsa ne yaparım?
- TCMB tüm dövizi alırken piyasanın kendisi olunca KKM’den para kazanma imkânım kalır mı? Tasarrufum enflasyon karşısında erimez mi?
Daha fazla sorular sorarak kafanızı karıştırmak istemem. O nedenle şimdiye kadar finansal anlamda hep ilke olarak belirlediğim şeyi söylemeyi uygun görüyorum. “Basit Güzeldir, Risk gördüğünüz yerde bu riski almak istemiyorsanız daima basit ürünleri tercih edin ve hiçbir şeyin yoktan var, vardan yok olmayacağını aklınızda tutun”. Bu söylediklerimin kesinlikle bir yatırım tavsiyesi olmadığını da ayrıca belirtmek isterim.
Sonuç olarak yaklaşan fırtınayı görüyorsanız büyük balığı tutmak için denize açılmanın da büyük bir bedeli olacağını unutmayın.
Bazen yapmadığınız işlemler size para kazandırabilir.
