Son dönemde AKP’nin gündeme getirdiği, halkoyu ile seçilmiş belediye başkanlarının görevden alınmaları, milletvekilliklerinin düşürülmesi, yıllar önce DP iktidarında yapılanları ve kurulan tahkikat komisyonunu anımsatıyor.
AKP; Türkiye’nin çok partili siyasal yaşamında daha önce Demokrat Parti’nin (DP) elinde tuttuğu 10 yıllık iktidarda kalma süresini iki katı aştı. 20 yıldan fazla ülkeyi tek başına yönetiyor.
DP 2. Dünya Savaşının ardından; uluslararası piyasalarda yükselen tarım ürünleri fiyatlarının kazandırdığı ivme ile iktidarının ilk döneminde oylarını arttırdı. 1954 seçimlerinde CHP seçmenin % 35’ini n oylarını alabildi. DP’nin dış borçlanmaya dayalı ithalat politikalarıyla desteklenen ilk döneminde, ekonomideki canlanma 1954 seçiminin ardından yerini durgunluğa bıraktı. Hızla eriyen döviz rezervleri tehlike sinyalleri vermekte gecikmedi. DP Yönetimi gerçekçi önlemler almak yerine, eleştirilerinin dozunu arttıran muhalefeti sindirmeyi seçti. Yasak ve kısıtlamalara ağırlık verildi.
Zaman kazanmak amacıyla -1957- erkene çekilen genel seçimlerin sonuçları, tartışmalara yol açtı. Gaziantep’te DP’nin kaybettiğini sezinleyen CHP’nin itirazı üzerine, oylar yeniden sayılmaya başlanırken, adli emanetteki oy pusulaları çıkan yangında yok oldu.
Nüfusları hızla artan kentlerde ortaya çıkan, yokluk ve karaborsaya düşen temel tüketim mallarının yükselen fiyatları, DP’nin seçmen nezdinde güven yitirmesine neden oldu. Muhalefetin yüklenmesi de kuşkusuz etkiliydi. Örneğin Millet Partisi (MP) lideri Osman Bölükbaşı memleketi Kırşehir’de partisi seçimleri kazanıp milletvekili seçilince, özel bir yasayla bu kent il olmaktan çıkarılarak, ilçeye dönüştürüldü. Bu süreçte DP’ye karşı çıkan gazeteciler tutuklanarak, halk arasında Ankara Hilton olarak anılan Cezaevine kapatılmaya başlandı. Sıra bir süre sonra dokunulmazlıkları kaldırılacak olan milletvekillerine de gelecekti.
Ana Muhalefet Partisi CHP’nin lideri İnönü, gittiği yerlerde organize saldırılara uğruyordu. Gerginleşen siyasal ortam, DP’nin ekonomideki başarısızlığını unutturmaya yetmedi.
1958 yılında Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan en yüksek oranlı devalüasyonla, liranın değeri düşürüldü. “4 Ağustos Kararları” olarak anılan önlemlerde resmen açıklanmasa da aynı gün % 220 değer kaybıyla, 4 Ağustos öncesinde 2,80 lira olan 1. – ABD dolarının karşılığı, 9.- liraya yükseldi. DP’nin özel sektörü destekleyen, liberal ekonomi politika uygulaması da sona erdi. DP’li siyasetçilerin iktidara gelmeden önce seçim meydanlarında CHP’yi eleştirdikleri, savaş koşullarında -1940- yürürlüğe giren, Milli Koruma Kanunu, bu kez kurtarıcı gibi değerlendiriliyordu. İthalat azaltıldı ve hızla ithal ikamesi uygulamalarına geri dönüldü.
AKP’nin Meclis çoğunluğuna dayalı kararlarına karşı çıkarak, kamuoyu desteği almakta yetersiz kalan bazı muhalefet partilerinin, benzer uygulamalarla karşılaşmaları tek başına rastlantı olarak değerlendirilmemeli.
Ekonomi altüst olurken, döviz rezervi erimiş ve dış yardım alınamaz hâle gelinmişti. DP bu dönemde Kuzey Komşumuz -Sovyetler Birliği- ile işbirliği olanaklarını aramaya başladı. Kruşçev’in “kapitalist olmayan yoldan kalkınma” teorisine de uyan bu yaklaşım, Menderes’i etkilemiş olmalıydı. Yıllar sonra Haziran 1960 sonlarına tarihlendiği anlaşılan, Moskova ziyareti 27 Mayıs Darbesi yüzünden yapılamadı. Almanya ve ABD’den aradığı ekonomik yardımları alamayan Menderes’in Sovyetlere yöneldiğini, daha ileri giderek bu yüzden askeri darbeyle devrildiğini iddia edenler de oldu.
Oysa dönemin Alman ve ABD Elçiliklerinin istihbarat raporlarında; Menderes’in Kruşçev’in ABD’yi ziyaretiyle yumuşayan, ABD-Sovyet ilişkilerinden yararlanmak amacıyla, Sovyetlere yakınlaşma isteğinin, ekonomik nedenlere dayandığı bilgileri yer aldı.
DP elindeki devlet radyoları üzerinden, yoğun bir propaganda kampanyasını başlattı.
Başka partilerle seçimlerde işbirliği yaptığı izlenimi uyandırmayı amaçlayan, Vatan Cephesi hayata geçirildi. Aslında böyle davranılmasının nedeni, DP’den uzaklaşan seçmeni elde tutmak istemiydi. Devlet Radyosunda her akşam ana haber bülteninin ardından, Vatan Cephesine katılanların adları okunmaya başlandı. Halk arasında adları okunanlardan bazılarının yıllar önce öldüğü söylentileri yaygınlaştı.
Muhalefeti sindirmek amacıyla, Millet Meclis’inin kuvvetler ayrılığı ilkelerine göre tanımlanmış işlevleri ortadan kaldırılmaya başlandı. İlk girişim özel yetkilerle donatılmış bir Komisyonun kurulmasıyla gerçekleştirildi. 18 Nisan 1960 günü DP Denizli Milletvekili Baha Akşit ve Bursa Milletvekili Mazlum Kayalar’ın verdikleri önerge ile Meclis gündemine alınarak kabul edilen, “Tahkikat Encümeni”-Soruşturma Komisyonu- TBMM İçtüzüğünün 177.Maddesi uyarınca kuruldu.
Siyaset çevrelerinde “Sancar Komisyonu” adıyla da anılan “Komisyonun” amacı ana muhalefet partisi CHP’nin siyasal çalışmalarını soruşturmaktı.[1]DP Genel Başkanı ve Başbakan Menderes’in 7 Nisan 1960 günü partisinin grup toplantısında yaptığı konuşma, önceden hazırlık yapıldığını gösteriyordu.
Komisyonun kurulma nedenlerine ilişkin gerekçe; TBMM kararında yer aldı.[2] CHP’yi suçlayan bir madde hayli ilginçti. “Bütün bu kanun dışı faaliyetlerini umumi efkara karşı haklı gösterebilmek için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin, onun itimadına mazhar hükümetin meşruiyetinden, halkı şüpheye düşürecek ve bundan da ileri olarak, gelecek seçimlerin de meşruiyetini şimdiden muallel imiş gibi göstererek, kurulmuş ve kurulacak iktidarlar aleyhine vatandaşları gayri meşru yollarla tahrik etmek suretiyle itimatsızlığa ve huzursuzluğa sevk etmek.”
Dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın, DP Milletvekili ve Devlet Bakanı Mükerrem Sarol’a; “Herşeyden önce hükümetimizi korumaya, tecavüzleri, saldırıları cezalandırmaya mecbursunuz” [3]sözleri, iktidar partisinin amacını açıkça gösteriyordu.
Son dönemde AKP’nin gündeme getirdiği, halkoyu ile seçilmiş Belediye Başkanlarının görevden alınmaları, milletvekilliklerinin düşürülmesi, yıllar önce DP iktidarında yapılanları anımsatıyor.
AKP’nin Meclis çoğunluğuna dayalı kararlarına karşı çıkarak, kamuoyu desteği almakta yetersiz kalan bazı muhalefet partilerinin, benzer uygulamalarla karşılaşmaları tek başına rastlantı olarak değerlendirilmemeli.
Kuşkusuz tarihte yaşananlar bir kez daha yinelenmezler. Ancak aynı hataları yaparak, farklı sonuçlar alınmasını beklemek de mantık ölçüleriyle bağdaşmıyor.
—
[1] Söz konusu Tahkikat Komisyonu, 18 Nisan’da “Cumhuriyet Halk Partisi’nin yıkıcı, gayrımeşru ve kanun dışı faaliyetlerinin memleket sathında cereyan tarzı ve bunların mahiyetinin nelerden ibaret olduğunu tahkikat, tesbit ve memleketin her tarafında yaygın bir halde görülen kanun dışı siyasi faaliyetlerin muhtelif sebeplerine intikal etmek, matbuat meselesi ile adli ve idari mevzuatın ne suretle tatbik edilmekte olduğunu tetkik eylemek üzere Meclis tahkikatı açılmasına dair” bir önergenin kabulü üzerine kurulmuştur . Mülkiye Dergisi 2010 Cilt: XXXIV Sayı:267 S175
[2] Mülkiye Dergisi 2010 Cilt: XXXIV Sayı:267 S 174-175
[3] Mülkiye Dergisi 2010 Cilt: XXXIV Sayı:267 s 177
