2023 krizi 2008 krizini andırsa da birebir benzemiyor gibi. Eğer benzeyecekse Nisan ayı ile başlayarak, doların tüm paralar karşısında değer kaybetmesini, altın ons fiyatının da yüzde 35 civarında değer kaybetmesini beklemek gerekecek gibi.
2008 yılında ABD’de bankaların batması ile global bir likitide krizi yaşanmıştı. ABD bankacılığında başlayan banka batmaları Avrupa Bankalarına yayılmıştı. 2008 krizi ilk 2008 Mart ayında Bear Stearns Bankasının batması ile gün yüzüne çıkmış. Ama esas sallantıyı Eylül 2008 de Lehman Brothers ve Merriil Lynch batması ile zirve yapmıştı.
2023 Mart ayında bu sefer ABD Silicon Valley Bank başta üç banka battı. Doğal olarak global bir panik başladı. Panik, batmayacak bankayı bile batırır. Mudiler paralarını çekmek için bankaya koşarsa merkez bankasını bile batırırlar. 2000’li yıllarda Türkiye’de “batıyor” söylentileri ile Pamukbank benzer bir durum yaşamış, mudiler şube kapılarına dayanmıştı. Pamukbank ilk başta paraları ödeyerek güveni sağlasa da acı sondan kurtulamadı. 2023 yılında ABD krizinin Avrupa’ya yansıması Credit Suisse Bank da görüldü. Bankaya paralarını almaya koşan mudiler, bankayı salladılar. Alınan önlemlerle şimdilik sıkıntı yatışmış görülüyor.
ABD BANKA BATMALARI VE AVRUPA YANSIMALARI 2008 KRİZİNE YOL AÇAR MI?
Bence iki dönem birbirine pek benzemiyor. 2000’li yıldan beri Özelikle Çin ve Hindistan her sene ciddi büyüme oranları ile global tüketimi kamçılıyorlardı. ABD’de başta konut fiyatları ve ipoteğe konu krediler devasa boyutlara ulaşmıştı. Üstelik likitide bugün ki kadar bol değildi. Banka sallanmaları başlayınca korkunç bir likitide sorunu oluştu.
Konut fiyatları hızla düşmeye, konut ipotekleri patlamaya başladı. FED, Nisan 2008 de 800 milyar dolar civarında olan parasını Ekim 2008 ayına kadar 2 Trilyon dolar üstüne çıkardı. Lehman Brothers’ın batışı 613 milyar dolar zarar yarattı. Bu paranın bugün ki karşılığı 860 milyar dolara denk geliyor.
2008 Nisan ile 2008 Ekim sonu döneminde dolar diğer paralar karşısında ciddi değer kaybetti. Euro/Usd 1,60 seviyesinden 1,23 seviyesine; Gbp/Usd ise 2,00 seviyesinden 1,52 seviyesine düştü. Altının onsu 1031 dolardan 680 dolara kadar gevşedi. Birinci çeyrekte büyüyen ABD ekonomisi ikinci çeyrekte de büyüdü.
FED bu ay faiz artırmayı pas geçer, gelecek aydan itibarende panik faiz indirimlerine başlar ise o zaman “2008 krizi tekerrür edecek galiba” diye düşünebiliriz.
ABD, 2008 üçüncü çeyrekte ilk defa küçüldü ve sonraki üç çeyrekte de üst üste küçüldü. Yani 2008 yılının son çeyreğinde de küçülünce resesyon görüntüsü ortaya çıktı. Mart 2028 yılında FED faizi %2,25 iken Ekim ayında %1,50 ye düşürüldü. Aralık 2008 de ise % 0,25 seviyesine kadar düşürdüler.
Bugün, “FED faizi zirve yaptı mı yoksa biraz daha yukarı çıkar mı” konusunu tartışıyoruz. Dünyada, Çin destekli aşırı tüketim yok. Dolar tüm paralar karşısında aylardır yükseliyor. Altın fiyatları tarihi zirvesine yakın. En önemlisi dünyada likitide eksiği değil fazlası var. 2008 yılında 800 milyar dolar olan FED’in parasal büyüklüğü bugün 9 trilyon dolar.
2023 krizi 2008 krizini andırsa da birebir benzemiyor gibi. Eğer benzeyecekse Nisan ayı ile başlayarak, doların tüm paralar karşısında değer kaybetmesini, altın ons fiyatının da %35 civarında değer kaybetmesini beklemek gerekecek gibi. O zaman hem 2023 yılının tamamı hem de 2024 yılının ilk yarısı tüm dünya için oldukça dramatik geçecek demektir. FED bu ay faiz artırmayı pas geçer, gelecek aydan itibarende panik faiz indirimlerine başlar ise o zaman “2008 krizi tekerrür edecek galiba” diye düşünebiliriz. Bu durumda piyasaların nasıl etkilenebileceğini yukarıda anlattım zaten. Eğer tekerrür edeceğini düşünüyorsanız, 2023 yılı sonuna kadar dolardan ve altından uzak durmak gerekecek demektir.
